INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Stanisław (Salomon) Posner      Stanisław Posner, wizerunek na podstawie fotografii.

Stanisław (Salomon) Posner  

 
 
1868-11-21 - 1930-05-08
Biogram został opublikowany w latach 1982-1983 w XXVII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Posner Stanisław (Salomon), pseud. i krypt.: A. Rembowski, Alf, Alfa, Henryk Bezmaski, K., Lib., Libelt, P., p., R. K., R. Kucharski, Rajmund Kucharski, S. P., U., Uriel Akosta, Zen. Por. (1868–1930), prawnik-cywilista, socjolog, działacz socjalistyczny, senator RP. Ur. 21 XI w Kucharach (pow. płoński), był prawnukiem Salomona (zob.) i prawnukiem Zelmana Bornsteina (zob.), synem Leona i Matyldy (Marii Duszy) z Bornsteinów, bratem powieściopisarki Malwiny Garfeinowej (zob.). Potomek tradycyjnie łączących się w małżeństwa rodzin – właścicieli ziemskich i przemysłowców Posnerów oraz bogatych warszawskich kupców Bornsteinów, którzy z czasem zyskali znaczącą pozycję w sferach intelektualnych, głównie dzięki osobie filozofa Benedykta Bornsteina, «wdał się» najzupełniej w rodzinę swojego ojca («Posnerzy o twarzy okrągłej, rysach grubych […], ale poprzez które przebijała duża energia wraz z umiejętnością łamania przeszkód po drodze»: Ludwik Krzywicki). Po nich też odziedziczył to, że «całą swoją świadomością poczuwał się do narodowości polskiej» (L. Krzywicki) i – wg Stanisława Thugutta «ciężko chorował na Polskę». Ojciec P-a należał do najgorliwszych propagatorów kierunku asymilatorskiego. Wiele jego artykułów drukowała zasłużona dla tego kierunku warszawska „Jutrzenka”.

P. od r. 1881 kształcił się w Warszawie w II rządowym gimnazjum i ukończył je wzorowo, podobnie jak studia prawnicze na Uniw. Warsz. nagrodzone w r. 1893 złotym medalem za rozprawę konkursową Szkoła historyczna prawa w Niemczech. Jako gimnazjalista brał udział w Warszawie w spisie ludności (1882). Pod wrażeniem nędzy, jaką wówczas zobaczył w dzielnicach proletariackich na Woli, Pradze i Powiślu, dokonał się trwały przełom ideowy u – jak go często nazywano – «żydowskiego hrabiego». Od r. 1888 uczestniczył P. w kółkach marksistowskich, interesował się zwłaszcza wykładami L. Krzywickiego. Z powodu warunku zmiany wyznania odrzucił propozycję prof. F. F. Zigla pracy naukowej w katedrze historii prawodawstw słowiańskich, pomimo bowiem swoich przekonań wolnomyślnych i całkowitego spolonizowania, głęboko odczuł tę dyskryminację i na przekór do końca życia formalnie pozostał członkiem gminy żydowskiej, a nawet wpłacał składki na jej rzecz. Kontynuował studia na wydziale prawa uniwersytetu w Berlinie, samodzielnie zaś studiował historię i socjologię. Wprawdzie nie otrzymał zgody na pracę w archiwach pruskich, ale pobyt w berlińskim środowisku naukowym dał mu możliwość pogłębienia znajomości nauk społecznych, zwłaszcza marksizmu. Udzielał się w ruchu polskim, współpracował z polskimi socjaldemokratami. Niedługo po przyjeździe wygłosił odczyt na wieczorku mickiewiczowskim, w l. 1894–5 pisał artykuły do „Gazety Robotniczej” – pisma Polskiej Partii Socjalistycznej zaboru pruskiego. Pobyt w Berlinie nie przerwał zapoczątkowanej w r. 1891 – jeszcze w czasach studenckich – stałej współpracy z „Gazetą Sądową Warszawską” i od n. r. z „Prawdą”, gdzie powiększył grono pisarzy socjalistycznych. W r. 1894 zaczął nadsyłać artykuły również do warszawskiego „Ateneum”.

Z powodu śmierci matki P. zmuszony był w r. 1896 wrócić do rodzinnych Kuchar. Po uporządkowaniu spraw i przekazaniu majątku w dzierżawę w r. 1898 osiadł na stałe w Warszawie (dokąd poprzednio dojeżdżał). Do r. 1915 pozostawał na liście pomocników adwokata Karola Dunina, gdyż z powodów wyznaniowych nie mógł uzyskać nominacji na adwokata przysięgłego, ale faktycznie nie praktykował. Zajmował się pracą badawczą i publicystyką. Liczne rozprawy, eseje, felietony, artykuły społeczno-polityczne drukował w wymienionych tygodnikach, ponadto w l. 1896–1900 w „Głosie” i w „Gazecie Polskiej”. W r. 1900 ukazała się oddzielnie jego praca Prawo a życie (W.), nagrodzona na konkursie „Gazety Sądowej”, a w r. 1903 głośna rozprawa Nad otchłanią (W.), w której wystąpił jako szermierz wyzwolenia kobiet. Chyba już na początku XX w. poznał P. byłego członka Rządu Narodowego w powstaniu styczniowym Stanisława Krzemińskiego, z którym następnie zaprzyjaźnił się i korespondował. Łączyło ich poszanowanie i akceptacja tradycji niepodległościowo-powstańczej atakowanej przez pozytywistów. Entuzjasta filozofii i wysiłków społecznych Karola Libelta (stąd pseud. Libelt), P. poświęcił się upowszechnianiu kultury i oświaty, szerzeniu myśli nowoczesnej. W l. 1897–1900 wykładał socjologię, prawo i ekonomię na tzw. Uniwersytecie Latającym oraz innych tajnych kursach. W l. 1899–1904 pracował w Zarządzie Czytelni Dzieł i Pism Naukowych. Przyczynił się wydatnie do zwiększenia jej księgozbioru, a po wycofaniu się Bronisława Natansona wynajmował dla niej za własne środki lokal przy ulicy Nowy Świat. W ramach Czytelni zainicjował samokształcenie wśród nauczycieli ludowych, był potem w l. 1900–4 jednym z najaktywniejszych organizatorów i wykładowców na urządzanych w Warszawie w czasie ferii letnich i zimowych kursach naukowych dla nauczycieli ludowych. Wraz z wybitnymi oświatowcami Stanisławem Michalskim i Aleksandrem Heflichem pracował nad metodyką samokształcenia: za znaczne osiągnięcie w tym zakresie uważano „Poradnik dla samouków”, którego części 3-ej obejmującej nauki społeczno-prawne i filozofię, był współautorem (W. 1900). Propagandą samouctwa, czytelnictwa i bibliotekarstwa zajmował się w artykułach publikowanych w l. 1901–13 w „Książce” (miesięczniku poświęconym krytyce i bibliografii) w „Poradniku dla Czytających Książki” (wydawanym przez Stanisława Kucharskiego, pod redakcją L. Krzywickiego), z którym współpracowała grupa działaczy socjaldemokratycznych. Gdy w r. 1902 powierzono Krzywickiemu redakcję Wielkiej Powszechnej Encyklopedii Ilustrowanej, P. został jednym z najaktywniejszych jej współpracowników.

W r. 1899 wszedł do spółki, która wykupiła z rąk Aleksandra Świętochowskiego „Prawdę”. P. praktycznie przejął redakcję tego tygodnika w swoje ręce, lecz pismo podpisywał jako redaktor do r. 1902 Świętochowski. P., stanowiąc silną i pełną sprzeczności indywidualność, z jednej strony bowiem charakteryzował go sentymentalizm, z drugiej – usposobienie wręcz despotyczne, narzucające bezwzględnie swoje upodobania i swoją wolę, był człowiekiem trudnym nawet w stosunkach rodzinnych i przyjacielskich (wg przekazu Krzywickiego rodzina zarzucała mu, że swoimi drwinami i żądzą władzy popchnął do samobójstwa młodszego brata, gimnazjalistę). Przejąwszy właściwie samowolnie kierownictwo „Prawdą”, nie liczył się ani z autorytetem pozostałego w redakcji Świętochowskiego, ani z Pauliną Sieroszewską, która głównie sfinansowała wykupienie pisma. Z powodu konfliktu o krytyczny artykuł Krzywickiego o H. Spencerze, którego to artykułu Sieroszewska nie chciała zamieścić, P. w r. 1901 zgłosił swoje wystąpienie z redakcji i niejako zmusił do podobnego kroku Stanisława Stempowskiego i Krzywickiego. Po tym wydarzeniu Świętochowski przestał podpisywać pismo jako redaktor. P. wspólnie ze Stempowskim i Krzywickim od grudnia 1902 wydawał prosocjalistyczny tygodnik „Ogniwo”, który w r. 1905 stał się – właśnie pod wpływem P-a – pismem ściśle związanym z Polską Partią Socjalistyczną (PPS).

W poprzednim wszakże okresie P., chociaż podkreślał swoją bezpartyjność, ideowo stał na pozycjach socjaldemokratycznych. W l. 1898–9 należał do inteligenckiej grupy socjaldemokratów, związanej z nielegalnym studenckim «Kołem». Występując wielokrotnie w tzw. Klubie na wieczorach dyskusyjnych, z pozycji marksistowskich atakował PPS, a zwłaszcza jej emigracyjnych przywódców. Józefa Piłsudskiego uważał za «Don Kichota» i odnosił się doń niechętnie także po r. 1905, gdy stanął w szeregach PPS i gorąco popierał program niepodległościowy tej partii. Z chwilą wybuchu rewolucji 1905 r. rozwinął ożywioną działalność polityczną. Jako działacz zawiązanego w r. 1903 pod przewodnictwem Stanisława Karpowicza Tow. Pedagogicznego P. stał się jednym z propagatorów walki o postępową szkołę polską. W styczniu 1905 przystąpił do grupy działaczy nauczycielskiej organizacji PPS, która objęła kierownictwo strajkiem szkolnym w Król. Pol. W marcu był członkiem delegacji polskiej na kongres adwokatury w Petersburgu, gdzie po raz pierwszy publicznie postawiono sprawę autonomii Królestwa Polskiego, a w maju t. r. znalazł się, jako jedyny socjalista, w zarządzie utworzonego w tym czasie Związku Adwokatury Polskiej. Przeprowadzony w marcu t. r. VII Zjazd PPS powołał P-a do Wydziału Chłopskiego (od jesieni – Wydział Wiejski). Najlepszy w tym zespole znawca spraw rolnych i stosunków społecznych na wsi, P. w dużej mierze inspirował tu stanowisko partii wskazując m. in. na konieczność przyciągnięcia chłopów do ruchu rewolucyjnego i skierowania na odpowiednie tory organizacyjne antycarskiej walki politycznej na wsi. Od jesieni 1905 był autorem większości okólników i druków agitacyjnych wydawanych przez Wydział Wiejski, a także artykułów programowych w „Gazecie Ludowej”, piśmie PPS dla wsi. W drugiej poł. 1905 r. redagował przez pewien czas nielegalnego „Robotnika”, współpracował także z opanowanym przez PPS legalnym „Kurierem Codziennym”.

Pod firmą „Ogniwa” zorganizował 3 XI 1905 pierwszy publiczny wiec PPS. W wygłoszonym tam przemówieniu zadeklarował jedność postępowych publicystów i pisarzy z walczącym proletariatem, a także internacjonalistyczne stanowisko, podkreślając wspólny z proletariatem rosyjskim front walki rewolucyjnej. Opublikowanie tego przemówienia w „Ogniwie” pt. Śluby słowa i czynu, a także innych artykułów politycznych P-a stało się przyczyną konfiskaty i zamknięcia pisma 11 XI 1905. Pod hasłem kulturalnego podniesienia mas, warunkującego – jego zdaniem – zwycięstwo rewolucji, P. inspirował PPS do zorganizowania uniwersytetu robotniczego. Nielegalnym odczytem O konstytucji i wolnościach obywatelskich, wygłoszonym 10 XII 1905 w sali Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, właściwie zainaugurował działalność późniejszego Uniwersytetu dla Wszystkich i równocześnie przystąpił do urządzania systematycznych wykładów dla robotników na Woli. Zimą 1905 i w ciągu całego r. 1906 wykładał w szkołach partyjnych (wiejskiej i miejskiej) prawo konstytucyjne i nauki społeczne. Latem 1904 i 1905 wykładał na Wyższych Kursach Naukowych w Zakopanem. P. uczestniczył wydatnie w działaniach organizatorskich podejmowanych na polu oświaty przez radykalną inteligencję, skupioną w Związku Towarzystw Samopomocy Społecznej, wszedł do utworzonego w październiku 1905 Stowarzyszenia Kursów dla Analfabetów Dorosłych, po zalegalizowaniu Uniwersytetu dla Wszystkich został członkiem jego Komitetu Naukowego i jednym z kierowników sekcji społecznej. Wywarł znaczny wpływ na program wykładów społecznych, przygotował pracę programową Nauki społeczne w szkole wyższej (W. 1905), a także wiele prac upowszechniających wiedzę społeczną, m. in.: Japonia. Państwo i prawo (W. 1905), Demokratyzacja Finlandii (W. 1906), Domy ludowe w Belgii (Wil. 1907), Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (W. 1907). Był także współzałożycielem – utworzonego w grudniu 1906 – Stowarzyszenia Czytelń m. st. Warszawy, które na bazie księgozbioru dawnej Czytelni Naukowej założyło Bibliotekę Publiczną w Warszawie.

Równie aktywnie P. angażował się w nielegalną działalność socjalistyczną. Wybrany na VIII Zjeździe PPS (luty 1906 we Lwowie) do Centralnego Komitetu Robotniczego (CKR), próbował łagodzić spory między lewicą (tzw. młodymi) a prawicą (starymi). Stał na stanowisku jedności walki o niepodległość i socjalizm, co zbliżało go do lewicy, choć był zdania, że zbytnio oddala się ona od niepodległościowego programu PPS. Zdecydowanie również występował przeciwko samowolnym działaniom prawicy w rodzaju nie aprobowanego przez CKR napadu na pociąg pod Rogowem: pod naciskiem P-a CKR zawiesił za tę akcję Wydział Bojowy. Jesienią został P. aresztowany jako podejrzany o działalność bojową. Zwolniony po 6 tygodniach aresztu śledczego, wyjechał do Krakowa. Stamtąd udał się w listopadzie do Wiednia na IX Zjazd PPS. Zagrożony procesem politycznym nie wrócił już do Warszawy i przez r. 1907 ukrywał się w majątku swojego przyjaciela Stanisława Stempowskiego w Winnikowicach na Podolu. Następnie wyjechał do Krakowa, gdzie rozpoczął współpracę z „Krytyką”, „Czasopismem Prawniczym” oraz periodykiem naukowym „Revue du Morale Sociale”, podjął też działalność oświatową w Uniwersytecie Ludowym im. A. Mickiewicza. Po rozłamie w PPS nie przystąpił do żadnej z powstałych frakcji. Współpracował z legalnym tygodnikiem PPS-Lewicy „Wiedza”, ale głównie ze względu na oświatowe funkcje tego pisma i po trosze – osobę redaktora naczelnego, Tadeusza Rechniewskiego. Kiedy jednak ten na początku 1908 r. ogłosił w „Wiedzy” artykuł aprobujący nowy program PPS-Lewicy, nie uwzględniający hasła niepodległości Polski, P. zerwał z nim wszelkie kontakty. Wraz z przebywającym w Krakowie Józefem Kwiatkiem, Andrzejem Strugiem (Tadeuszem Gałeckim) organizował grupę tzw. integralistów, która – bez powodzenia – usiłowała przywrócić jedność w PPS. Z myślą o wypracowaniu programu jednoczącego ideę walki o niepodległość z ideą walki o socjalizm opracował projekt miesięcznika teoretyczno-naukowego, ale brak funduszów, a potem choroba i śmierć Kwiatka uniemożliwiły realizację tego zamierzenia.

Od r. 1910 P. przebywał na emigracji w Paryżu, często wyjeżdżał do Londynu, Brukseli i Genewy, gdzie pracował w bibliotekach i archiwach oraz kontaktował się z polską kolonią socjalistyczną. Prowadził rozległe badania nad historią powstań narodowych, Wielką Emigracją. Interesował się zwłaszcza Joachimem Lelewelem, na obchodach lelewelewskich w r. 1911 wygłosił referat o nim jako społeczniku i polityku. Znawca i miłośnik kultury francuskiej, ogłaszał szkice krytycznoliterackie w „Poetes et penseurs de la paix”, m. in. o J. B. André Godinie. Nadal żywo współpracował z warszawską prasą, w r. 1913 za jego namową reaktywowano kwartalnik „Themis Polska” jako kontynuację czasopisma wydawanego w l. 1828–30. Związany z paryską sekcją PPS, czynny był w formującym się wokół Henryka Gierszyńskiego i Bolesława Motza obozie politycznym o charakterze lewicowym i niepodległościowym. W Paryżu m. in. włączył się do działalności świeżo utworzonego (styczeń 1911) Tow. Artystów Polskich w Paryżu. W ramach cyklu «Rok 1812» wygłosił referat Polska a kodeks Napoleona (następnie opublikowany w czasopiśmie „Themis Polska”). Po wybuchu wojny w r. 1914 Ignacy Daszyński i Witold Jodko-Narkiewicz powierzyli mu misję «prowadzenia dyskretnej akcji prasowej, oświetlającej działalność strzelecką w sposób nie dyskredytujący naszego istotnego stosunku do Francji» (wspomnienia N. Grzędzińskiej w: „Wierna służba”, W. 1927). Przyczynił się do krótkotrwałego zjednoczenia tamtejszych zwolenników Legionów Polskich w grupę Młodzieży Polskiej i do powstania na początku 1915 r. tygodnika „Myśl Polska”. Bezskutecznie interweniował w sprawie «bajończyków», ochotników polskich w armii francuskiej, których internowano w Maroku.

Propaganda niepodległości Polski stała się w tym okresie głównym celem całej działalności P-a. Pracował jako korespondent wojenny „Gazety Sądowej”, „Dziennika Petrogradzkiego”, moskiewskiego „Echa Polskiego” i „Myśli Narodowej” (Moskwa), oraz różnych pism francuskich. Od lutego 1915 uczestniczył w działaniach Komitetu Wolnej Polski i publikował w jego organie „La Tribune Polonaise”, następnie „L’Echo Polonais”. Współpracował z utworzoną w Lozannie Centralną Agencją Polską, z wydawaną w Londynie przez A. Zaleskiego „Prawdą” w języku angielskim. Został jednym z czołowych prelegentów zorganizowanego wiosną 1915 cyklu wykładów o historii i kulturze polskiej w paryskiej L’École de Hautes Études Sociales. Wykłady te, zebrane i ogłoszone w większej pracy La Pologne d’hier et de demain (Paris 1916, a także po angielsku), następnie broszura Poland as an Independent Economic Unit (London 1916 z przedmową S. Webba) wywarły istotny wpływ na kształtowanie opinii francuskiej i angielskiej w kwestii polskiej. W pewnej mierze patronował P. inicjatywie slawisty francuskiego Bogera, dzięki której na początku 1915 r. została powołana katedra języka i literatury polskiej w L’École des Langues Orientales Vivantes w Paryżu. Przyczynił się do wydania tomu „La Pologne” („Documents sur la guerre. Série politique. Nr 90” Paris 1917). Obok Jana Stróżeckiego należał w r. 1916 do założycieli Uniwersytetu Ludowego im. A. Mickiewicza w Paryżu. Na uniwersytecie tym, rozwijającym szeroką propagandę antykoalicyjną i działalność o charakterze antyrosyjskim, wykładał P. zagadnienia prawne. W r. 1918 współdziałał z Józefą Joteykówną w powołaniu Polskiej Ligi Nauczania, której celem było gromadzenie dla potrzeb kraju materiałów z dziedziny szkolnictwa oraz metodyki nauczania i wychowania, a także propagowanie polskiego ruchu niepodległościowego. Powiązaniom i pozycji P-a w świecie francuskiej nauki i kultury, w ruchu socjalistycznym oraz wśród masonerii przypisać należy w dużej mierze wystąpienie w r. 1916 francuskiej Ligi Obrony Praw Człowieka na rzecz niepodległości Polski, a być może przyczynił się P. także do uchwały Kongresu Wolnomularskiego Krajów Alianckich i Neutralnych w Paryżu, podjętej w czerwcu 1918, opowiadającej się za odbudową niepodległej Polski. W ramach powstałego latem t. r. Zjednoczenia Demokracji Polskiej Zagranicą P. zabiegał o poparcie lewicy francuskiej dla działalności polskiego obozu aktywistycznego przeciw endeckiemu Komitetowi Narodowemu Polskiemu, wspólnie z B. Motzem i innymi inspirował głośne wystąpienie we francuskim parlamencie socjalistycznego posła E. Lafonta o poparcie przez II Republikę polskich sił lewicowych i rządu Jędrzeja Moraczewskiego. Przypuszczalnie dopiero pod koniec swego pobytu w Paryżu definitywnie związał się z wolnomularstwem, został członkiem jednej z lóż Wielkiego Wschodu Francji.

P. powrócił do kraju w sierpniu 1919 i osiadł w Warszawie. Został naczelnikiem samodzielnego Wydziału Prawnego w Min. Pracy i Opieki Społecznej. Ustąpił latem 1920, by w krytycznym momencie wojny polsko-radzieckiej zająć się działalnością propagandową. Przez 6 tygodni redagował PPS-owskiego „Robotnika”, drukował artykuły nawołujące do odwagi i wytrwania wobec kontrofensywy Armii Czerwonej, wydał też specjalne broszury agitacyjne – Droga do pokoju (W. 1920) i Żołnierz-obywatel (W. 1920). W r. 1920 na polecenie władz centralnych PPS (wchodził w tym okresie do Wydziału Zagranicznego Centralnego Komitetu Wykonawczego) udał się do Paryża w celu uzyskania poparcia socjalistów zachodnioeuropejskich dla polskiego punktu widzenia na sprawę włączenia w granice Polski Śląska i Małopolski Wschodniej. Z jego inicjatywy w t. r. przybyła na Śląsk delegacja Socjalistycznej Międzynarodówki Zawodowej. Reprezentował potem polski ruch socjalistyczny jeszcze wielokrotnie na forum międzynarodowym: w r. 1922 jako przedstawiciel polskiej prasy socjalistycznej na konferencji pokojowej w Genui i na międzynarodowej konferencji ekonomicznej w Genewie, jako delegat PPS brał udział w hamburskim (1923) i marsylskim (1925) Kongresie Socjalistycznej Międzynarodówki Robotniczej oraz kongresach socjalistów belgijskich i francuskich. Od lutego 1921 kierował Centralnym Wydziałem Kulturalno-Oświatowym PPS. Związany na stałe z „Robotnikiem”, gdzie pod pseud. Henryk Bezmaski drukował codzienny felieton Z bliska i z daleka oraz liczne artykuły na temat spraw obyczajowych i moralnych, rzadziej polityki zagranicznej, na wniosek CKR objął na początku r. 1922 redakcję teoretycznego miesięcznika „Trybuna”. Był współzałożycielem i w l. 1923–9 wiceprzewodniczącym Zarządu Głównego (ZG) Tow. Uniwersytetu Robotniczego (TUR). Zajmował się działalnością programową, w dodatku do „Robotnika” pod nazwą „Oświata” zamieszczał artykuły metodologiczne, usilnie pracował nad rozwojem bibliotekarstwa robotniczego. Występował jako prelegent w Łodzi, Radomiu, wykładał naukę o państwie w robotniczej szkole polityczno-społecznej, zorganizowanej w r. 1923 przez oddział warszawski TUR. Wielokrotnie występował na wiecach pod hasłem «bronimy oświaty», walczył o demokratyzację i laicyzację oświaty.

Wybrany z listy PPS w woj. kieleckim w r. 1922 do Senatu RP, pracował P. w Komisjach: Prawniczej, Spraw Zagranicznych i Wojskowych. W r. 1928 ponownie został senatorem z listy państwowej PPS i powierzono mu godność wicemarszałka Senatu. Przez obie kadencje był wiceprezesem klubu Związku Polskich Posłów Socjalistycznych i prezesem frakcji socjalistycznej w Senacie. Zabierał głos w najważniejszych debatach, zdecydowanie poparł ustawę o wykonaniu reformy rolnej, uznając ją za «najważniejszą sprawę naszego istnienia narodowego i społecznego», protestował przeciwko wyjęciu spod amnestii skazanych za działanie dla idei komunistycznej, pomimo swego negatywnego stosunku do komunizmu, zaznaczonego przy tej okazji, a także w broszurze Zmartwychwstała Międzynarodówka Robotnicza (b. m. w. 1924). Mowy parlamentarne P-a świadczyły o gruntownej znajomości prawa, wielostronnej erudycji, były przy tym nienaganne pod względem stylu, wyrobiły mu pozycję wybitnego parlamentarzysty. Zebrane w tomie Pięć lat pracy w Senacie Rzeczypospolitej 19221927, zostały wydane w r. 1928 nakładem Księgarni Robotniczej (W.). Był jednym z założycieli Polskiego Stowarzyszenia Ligi Narodów, członkiem Zarządu oraz przewodniczącym sekcji ekonomiczno-społecznej. Od r. 1923 stały delegat polski w Komisji Doradczej Ligi Narodów dla Opieki nad Dzieckiem i Kobietą, reprezentował Polskę również na ogólnych zgromadzeniach w r. 1924 i 1926, przyczyniając się do uzyskania przez Polskę miejsca w Radzie Ligi. W ramach cyklu odczytów o Lidze na Uniw. Warsz. w r. akad. 1924/25 wygłosił odczyt, który w r. 1925 ukazał się w pracy zbiorowej, a następnie oddzielnie pt. Liga Narodów, jej pochodzenie, jej cele, jej organizacja (W.). Współzałożyciel Ligi Praw Człowieka i Obywatela, był w l. 1921–30 jej wiceprzewodniczącym, aktywnie udzielał się również w Robotniczym Tow. Służby Społecznej. Nadal związany z wolnomularstwem, brał udział w warszawskiej loży Wielkiego Wschodu Francji, której przewodniczył Antoni Natanson. W pierwszych latach po powrocie z emigracji utrzymywali z P-em stosunki niektórzy działacze Wielkiego Wschodu Francji. Wchodził w skład Komitetu Organizacyjnego Międzynarodowego Kongresu Pokoju, zwołanego do Warszawy na 25–9 VI 1928. P. był założycielem i prezesem honorowym Zrzeszenia Prawników i Socjalistów w Polsce i członkiem egzekutywy Międzynarodówki Prawników Socjalistów. Przez cały czas wykładał socjologię pedagogiczną w Państwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej, nie przyjął propozycji ani wykładów uniwersyteckich, ani na Wolnej Wszechnicy Polskiej. Pod koniec życia, wg słów E. Haeckera, P. «przeżywał boleśnie załamanie ideowe dawnego obozu postępowego w epoce pomajowej. Z rozpaczą mówił o fali serwilizmu i zaprzaństwa».

Dorobek pisarski P-a obejmuje kilkadziesiąt pozycji wydanych oddzielnie i setki artykułów w tygodnikach społeczno-politycznych, czasopiśmiennictwie prawniczym i popularnonaukowym. Prace z dziedziny socjologii, prawoznawstwa i metodyki pracy oświatowej mają trwałą wartość dla kultury socjalistycznej. P., ongiś najbardziej spośród publicystów postępowych «zadzierzysty polemista» (J. Dąbrowski-Grabiec), zmienił się potem w pisarza spokojnego, refleksyjnego i tkliwego. Przetłumaczył i opatrzył wstępem dzieła obcych autorów: J. Jellinka „Prawo mniejszości” (W. 1900, wyd. 2., W. 1901), A. Esmeina „Zasady prawa konstytucyjnego” (W. 1904), K. Kautskiego „Kwestia rolna w Rosji” (W. 1906), P. Orsiego „Włochy nowoczesne” (W. 1912), L. Gumplowicza „Filozofia społeczna” (W. 1909; poświęcił mu również studium Ludwik Gumplowicz. 1838–1909, W. 1911), E. Vandervelde’a „Proroctwa Karola Marksa” (W. 1923), L. Lévy-Bruhla „Jan Jaurès, człowiek – uczony polityk” (W. 1925), C. Gide’a „Pierwsze wiadomości z ekonomii politycznej” (W. 1925) oraz, wspólnie z siostrą, R. Rollanda powieść „Piotr i Łucja”, drukowaną w odcinkach w „Robotniku”. Pod pseud. Henryk Bezmaski ogłosił zbeletryzowana autobiografię Wspomnienia z dzieciństwa (W.–Kr. 1929), pozostawił w rękopisie cenne fragmenty dzienników pisanych w Paryżu w sierpniu 1914 oraz w czerwcu i lipcu 1915 (znajdują się w zbiorach rękopisów B. Uniw. Warsz., sygn. 382). P. zmarł po długiej chorobie 8 V 1930 w Piorunowie pod Lutomierskiem u swych przyjaciół Niemyskich. Ciało jego wystawiono w Domu Związku Zawodowego Kolejarzy w Warszawie, pogrzeb odbył się na cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim i zgromadził tysiące uczestników oraz dziesiątki delegacji. Kondolencje nadesłał sekretarz generalny Ligi Narodów, kierownictwa partii socjalistycznych z wielu krajów europejskich oraz narodowych Lig Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Prasa francuska i niemiecka zamieściły liczne nekrologi i wspomnienia; Francuzi podkreślali zasługi P-a dla wzmocnienia sojuszu polsko-francuskiego. Wbrew życzeniom zmarłego warszawska gmina żydowska usiłowała urządzić mu pogrzeb rytualny na cmentarzu Żydowskim i dopiero oświadczenie siostry położyło temu kres.

P. rodziny nie założył.

W r. 1931 pod auspicjami ZG TUR z udziałem oddanych przyjaciół Leona Bernsona, Stanisława Thugutta i in. zawiązał się Komitet Fundacji im. S. Posnera.

 

Portrety rysunkowe i karykatury m.in. J. Szwajcera (Jotesa) oraz kolekcja fot. z różnych okresów życia w: B. Uniw. Warsz., Zbiory Rękopisów (Puścizna S. Posnera rkp. akc. 380); Centr. Arch. KC PZPR: Arch. Ikonograficzne Nr 1924; Miejsca przechowywania popiersia dłuta C. Rossi, wykonanego w Paryżu przed r. 1919, nie zdołano ustalić; – Bibliogr. filozofii pol., III; Głos 1866–1899. Bibliografia zawartości…, pod kierownictwem M. Stokowej oprac. Z. Biłek, M. Kukulska i R. Loth, Wr. 1955; Kormanowa, Mater. do bibliogr. 1866–1918; Ogniwo 1902–1905. Bibliografia zawartości, Oprac. M. Lipska, R. Loth, Wr. 1957 (wstęp, fot. przed s. V); Suligowski, Bibliogr. prawnicza; Wiedza – Nowe Życie – Światło – Kuźnia 1906–1914. Bibliografia zawartości., Oprac. J. Czachowska i A. Czachowski, Wr. 1956; Enc. Warszawy, W. 1975; Ilustr. Enc. Trzaski, IV; Peretiatkowicz, Współczesna Enc. Życia Polit.; Enc. Powsz. (PWN), IX; W. Ilustr. Enc. Gutenberga XIV; Księga działaczy ruchu rewol., W. 1939 s. 33–6 (fot. po s. 32); Mościcki-Dzwonkowski, Parlament RP 1919–27 (fot.); Roczn. Nauk.-Liter.-Artyst. (Okręta), W. 1905 s. 203; Rzepeccy, Sejm i Senat 1922–7, s. 454 (fot.), 459, 537, 538, 539; Rzepeccy, Sejm i Senat 1928–33, s. 183 (fot.), 184, 208, 209, 239, 240; Słown. Geogr., IV 837; Słown. Pracowników Książki Pol., (zawiera bibliogr. opracowań); Wininger S., Grosse Jidische National Biographie, V; – Brykalska M., Aleksander Świętochowski, redaktor „Prawdy”, Wr. 1974; Chajn L., Wolnomularstwo w II Rzeczypospolitej, W. 1975; [Cynarski J.] Krzesławski J., Józef Kwiatek (1874–1910), W. 1935 s. 42–5; tenże, Stanisław Posner podczas rewolucji 1905 i 1906 r., „Tydzień” 1930 nr 21 s. 5–7, nr 22 s. 4–5; Czapiński K., Pamięci Stanisława Posnera, „Robotnik” 1930 nr 133 s. 1; Drewnowski T., Rzecz Russowska, Kr. 1981 (fot. wspólna nr 30); Górski K., Stanisław Krzemiński. Człowiek i pisarz, Wil. 1939; [Haecker E.] E. H., Senator Stanisław Posner, „Naprzód” 1930 nr 107 s. 2; Hass L., Rozwój organizacyjny wolnomularstwa w Polsce Międzywojennej, w: Najnowsze Dzieje Polski. Materiały i studia z okresu 1914–1939, W. 1969 XIV 84, 98; Kiepurska H., Inteligencja zawodowa Warszawy 1905–1907, W. 1967; taż, Warszawa w rewolucji 1905–1907, W. 1974; Klonowicz T., Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego 1923–1939, Wr. 1980; Korespondencja, „Wiadomości” (Londyn) 1962 nr 16/17 s. 12; Księga jubileuszowa PPS, s. 77–94, 289; Miąso J., Stanisław Posner, „Oświata Dorosłych” 1960 nr 1 s. 56–7; tenże, Uniwersytet dla Wszystkich, W. 1960; Niedziałkowski M., Stanisław Posner „Robotnik” 1930 nr 131 s. 1; Perl F., S. Posner, Kr.–W. 1927; Sievert T., Polacy w Paryżu, W. 1980 s. 182; Śladkowski W., Opinia publiczna we Francji wobec sprawy polskiej w latach 1914–1918, W. 1976; tenże, Emigracja polska we Francji 1871–1918, L. 1980; Świdwiński S., Wspomnienie pośmiertne. Senator Stanisław Posner, „Ogniwo” 1930 nr 5 s. 194–202; Tymieniecka A., Polityka Polskiej Partii Socjalistycznej w latach 1924–1928, W. 1969; Warszawa II Rzeczypospolitej (1918–1939), W. 1968 I 242, 253; Wiech K., Polska Partia Socjalistyczna 1918–1921, W. 1978; Żarnowska A., Geneza rozłamu w Polskiej Partii Socjalistycznej 1904–1906, W. 1965; – Archiwum Ruchu Robotniczego, W. 1977 IV; Dąbrowski, Czerwona Warszawa, (fot.); Komuniści, W. 1969; Krzywicki L., Wspomnienia, W. 1958–9 II–III; Limanowski B., Pamiętniki, W. 1958–1961 II–III; Nagórski Z., Stanisław Posner, Wspomnienie, „Gaz. Sąd. Warsz.” 1930 nr 20 s. 277–9; Nasza walka o szkołę pol., II; Pragier A., Czas przeszły dokonany, Londyn 1966; Stempowski S., Pamiętniki (1870–1914), Wr. 1953; Thugutt S., Stanisław Posner (garść wspomnień osobistych), „Tydzień” 1930 nr 20 s. 4–5; Trzciński W., Z minionych dni Polski podziemnej 1905–1918, W. 1937; Wierna służba. Wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1910–1915, W. 1927; – „Przegl. Hist.” 1972 z. 3 s. 565–6; „Z Pola Walki” 1969, 1972, 1979; – Nekrologi z r. 1930: „Gaz. Robotn.” nr 108, „Głos Zagłębia” nr 20, „Kur. Warsz.” nr 125 s. 4, nr 126 s. 10, nr 129 s. 3, „Robotnik” nr 130, 131, 133, 134, 335 (fot.; W licznych wspomnieniach pośmiertnych i nekrologach mylne daty ur.: 1866 lub 1870); – Arch. Państw. w W.: Ochrana Warszawska 492; Centr. Arch. KC PZPR: Arch. PPS 305/II–27 vol. 15, Puścizna J. Moraczewskiego 71/III–2 t. 3 k. 70–71, t. osobowa S. P-a nr 4754; B. Narod.: akc. 6797b k. 171/396 (J. Osmołowski, Wspomnienia z lat 1814–1921), rkp. 8992 (fragment korespondencji S. P-a), rkp. 8987–8991 (papiery po Malwinie z Posnerów Garfeinowej) rkp. III-8994 (korespondencja Marii Leśniewicz); B. Uniw. Warsz.: Puścizna S. P-a rkp. akc. 380–390, Puścizna S. Stempowskiego rkp. akc. 2720, 2732, 2733, 2755 (korespondencja m. in. M. Garfeinowej i in. papiery dotyczące śmierci, pogrzebu i puścizny S. P-a).

Alicja Pacholczykowa

 

 
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

wojna z bolszewikami 1919-1920, gmina żydowska w Warszawie, Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego, śmierć po długiej chorobie, czasopismo "Gazeta Robotnicza" (Berlin, Katowice), senat II RP, uniwersytet w Berlinie, działalność wolnomularska, publicystyka prasowa, pochodzenie ze spolonizowanej rodziny żydowskiej, Zjazd PPS we Lwowie 1906, czasopismo "Prawda", emigracja w Paryżu, czasopismo "Ateneum", praca w bibliotece, czasopismo "Trybuna" (organ PPS), Centralny Komitet Robotniczy PPS, walka o prawa kobiet, wojna światowa 1914, Związek Adwokatury Polskiej, Centralna Agencja Polska w Lozannie, strajk szkolny 1905, nurt niepodległościowy, siostra - pisarka, Uniwersytet Warszawski pod zaborem, czasopismo "Gazeta Polska", czasopismo "Głos", Towarzystwo Artystów Polskich w Paryżu, czasopismo "Gazeta Sądowa Warszawska", areszt rosyjski XX w., wydawnictwo wielotomowe "Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustrowana", studia prawnicze w Warszawie, czasopismo "Gazeta Ludowa", gimnazjum w Warszawie XIX w., Uniwersytet dla Wszystkich, Związek Towarzystw Samopomocy Społecznej, czasopismo "Ogniwo", studia prawnicze w Berlinie, czasopismo "Krytyka", wykłady na Wyższych Kursach Naukowych, zabiegi o granice odrodzonej Polski, Polskie Stowarzyszenie Ligi Narodów, czasopismo "Themis Polska", nurt asymilacyjny żydowski, wykłady na uniwersytecie latającym, Uniwersytet Ludowy im. Mickiewicza w Krakowie, senat 1928, senat 1922, działalność odczytowa, praca w archiwum, Stowarzyszenie Kursów dla Analfabetów Dorosłych, czasopismo "Robotnik" (nielegalny organ PPS), zjazd PPS w Warszawie 1905, działalność wykładowa, Polska Liga Nauczania, twórczość przekładowa (zmarli 1901-1950), propagowanie niepodległości Polski, czasopismo "Robotnik" (dziennik, PPS), poparcie dla reformy rolnej, Kongres Socjalistycznej Międzynarodówki Robotniczej w Marsylii 1925, powrót do odradzającej się Polski, praca korespondenta wojennego, czasopismo "Kurier Codzienny" (Warszawa), Polska Partia Socjalistyczna (zabór rosyjski), Zjazd PPS w Wiedniu 1906, pogrzeb tłumny, Cmentarz Ewangelicko-Augsburski w Warszawie, stosunki polsko- francuskie, brak rodziny (osoby zm. 1901-1950), patroni fundacji
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Chmura tagów

Postaci powiązane

 
 
 
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Stefan Wyszyński

1901-08-03 - 1981-05-28
prymas Polski
 

Kazimierz Funk

1884-02-23 - 1967-11-19
biochemik
 

Wojciech Alojzy Świętosławski

1881-06-21 - 1968-04-29
chemik
 

Mariusz Maszyński

1888-07-29 - 1944-08-06
aktor teatralny
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Feliks Rakowski

1839-08-29 - 1891-02-26
działacz gospodarczy
 

Antoni Listowski

1865-03-29 - 1927-09-13
generał dywizji WP
 

Bolesław Maciej Srocki

1893-03-24 - 1954-03-12
publicysta
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.