Biogram Postaci z tego okresu
 Albrecht Kalkstein (Kalckstein) h. Koss      detal z druku "Hochverdientes Ehren-Gedächtnüß [...]" z roku 1667 - w zbiorach Staatsbibl. Berlin - digital.staatsbibliothek-berlin.de

Albrecht Kalkstein (Kalckstein) h. Koss  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 1964-1965 w XI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Kalkstein (Kalckstein) Stoliński Albrecht h. Koss (1592–1667), brandenburski generał-lejtnant, starosta olecki, przywódca opozycji stanów Prus Książęcych przeciw elektorowi Fryderykowi Wilhelmowi. Ur. 11 IV z ojca Jakuba, dziedzica Wogau, Graventhien i Otten, oraz matki Margarety von den Groeben. Był gorliwym zwolennikiem zwierzchnictwa Rzpltej nad Prusami Książęcymi. Historiografia niemiecka (J. G. Droysen) zwała go duszą intryg i spisków (die Seele der Umtriebe). Ten prusko-polski szlachcic był właścicielem dóbr Knauten i po ojcu Wogau koło Pruskiej Iławy. Nie ustalono, skąd wywodził się jego ród. Niektórzy historycy wywodzą go z Tyrolu, skąd Kalksteinowie mieli przybyć w XIII w. do Brandenburgii, a stamtąd do Prus. F. Schmitt dopatrywał się protoplastów Kalksteinów w pruskiej rodzinie Thessym, której jedna gałąź zwała się Wapel, stąd nazwisko ich Waplowie oraz ich osada Waplewo. Ci z kolei mieli podzielić się na szereg rodzin w XV w.: von Rossen, von Rabe i von Kalkstein. Wg Kneschkego i T. Żychlińskiego pierwszy Kalkstein (Krystyn) przybył do Prus z początkiem XV w. i otrzymał od zakonu krzyżackiego lenno Wogau koło Pruskiej Iławy. Kalksteinowie od swych dóbr przybrali różne polskie nazwiska, m. in. od Stolna Stolińscy. Kalksteinowie z tej linii nie byli nigdy polskimi senatorami, ale w Prusach piastowali wysokie urzędy landratów, starostów, generałów i pułkowników.

K. za młodu służył jako oficer w armii saskiej i polskiej. W r. 1625 był saskim rotmistrzem, a w 1631 został podpułkownikiem. W n. r. wziął udział w wojnie 30-letniej w kampanii antycesarskiej w armii saskiej. W r. 1640 po powrocie do Prus wystąpił jako deputowany szlachty z krytyką elektora, zgłaszając skargi na ręce regentów. Ale Fryderyk Wilhelm nie doceniał jeszcze wtedy jego roli i w r. 1644 mianował K-a generałem-lejtnantem; równocześnie był on saskim i polskim szambelanem (Kammerherr). Od maja 1655 r. występował K. na sejmach pruskich z gwałtowną opozycją przeciw elektorskim próbom ucisku ludności Prus Książęcych. Oponował przeciw podatkom, zaciągom żołnierza, polityce wyzysku i łamania przywilejów stanów. Za to popadł K. w niełaskę elektora, który ok. r. 1657 odebrał mu starostwo oleckie i nadał je jego synowi Krystianowi Ludwikowi, by go z ojcem poróżnić, co też z czasem udało mu się osiągnąć.

Od jesieni 1660 r. przejął K. wraz z synem kierownictwo opozycji stanów pruskich. W styczniu 1661 r. na zjeździe niezadowolonej szlachty w Królewcu, protestującej przeciw nowym podatkom elektorskim, K. ofiarował 10 000 talarów na koszty deputacji, która miała zwrócić się do króla pol. z prośbą o pomoc i opiekę. Deputacja do Warszawy nie wyjechała, ale na sejmie stanów pruskich w Królewcu w maju i w czerwcu t. r. znowu wystąpiła opozycja. Wówczas to K. nazwał publicznie regentów Prus: koniuszego lit. Bogusława Radziwiłła i Ottona Schwerina oraz głównego doradcę elektora, zniemczałego Polaka Jana Ulryka Dobrzeńskiego, zdrajcami kraju i zażądał wyrzucenia ich przez okno, przypominając znane wydarzenia z Pragi z 1618 r. Na skutek tej walki i obrazy elektorskich urzędników w październiku 1661 r. został K. usunięty z sejmu obradującego w Bartensteinie (Bartoszycach) i aresztowany za nową obelgę, tym razem wyrządzoną marszałkowi Flaussowi. Wolność odzyskał pod warunkiem, że nie będzie opuszczał kraju i nie będzie zbliżał się do elektora. Na następnym sejmie, w styczniu 1662 r., nadzwyczajny komisarz elektorski O. Schwerin znowu zażądał usunięcia z izby wszystkich oponentów, Hieronima Rotha i K-a, ale stany nie zgodziły się na to. Pomimo oporu ludność Prus została jednak zmuszona do złożenia hołdu elektorowi Fryderykowi Wilhelmowi 18 X 1663 r., gdyż Rzplta zajęta wojną z Rosją nie użyczyła obiecanej pomocy. Na sejmie w 1666 r. w Labiawie znowu wystąpił K. wraz z synem Ludwikiem Krystianem przeciw elektorowi i spowodował odmowę stanów płacenia podatków elektorskich. K. zagrożony uwięzieniem, schronił się do swych dóbr Knauten, gdzie bezsilnie przeżywał załamywanie się walki pruskich patriotów. Ale i stamtąd, pomimo podeszłego wieku, chociaż pokłócony z synem Krystianem Ludwikiem, przesyłał mu do Polski informacje o działalności pruskiej opozycji.

K. rządził twardą ręką w swych dobrach, uciskając chłopów poddanych. Rubaszny i gwałtowny, gorliwy wyznawca luteranizmu, także i ze względów wyznaniowych był zawziętym przeciwnikiem kalwińskiego księcia i elektora. Zmarł 6 VI 1667 r. w Królewcu, pochowany został w Mühlhausen (Młynarach w pow. pasłęckim). W testamencie przeznaczył 3000 talarów na uroczystości pogrzebowe. Od r. 1625 K. był żonaty z Marianną von Wiedebach (zm. 1653). Z niej pozostawił dwóch synów: Krystiana Ludwika, oraz Krzysztofa Albrechta, nadto trzy córki za pruskimi oficerami, Kellerem, Kleistem i Löbelem. Krzysztof Albrecht był podpułkownikiem wojsk kor., ożenił się z Agnieszką von Lehwald, ich syn Krzysztof Wilhelm służył w armii pruskiej jako generał-feldmarszałek.

 

Enc. Wojsk., III; Altpreuss. Biogr.; Kneschke E., Neues Allgemeines Adels-Lexicon, Berlin; Żychliński, II, XXV; – Droysen J. G., Der Staat des grossen Kurfürsten, Leipzig 1871 II 165, 166, 393, 398, 406–10, 421, 422, 445, 448, 453, 454, III 195; Jarochowski K., Sprawa Kalksteina 1670–1672, W. 1878 s. 24, 26, 27, 30, 39–42, 44, 45; Piwarski K., Dzieje polityczne Prus Wschodnich (1621–1772), Gdynia 1938 s. 53–6, 69, 70; tenże, Dzieje Prus Wschodnich w czasach nowożytnych, Gd.– Bydgoszcz 1946; Schmitt F., Geschichte des Stuhmer Kreises, Thorn 1868; – Urkunden u. Actenstücke, VII, XV, XVI.

Adam Przyboś

 

 

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to tekst zaktualizowany, uwzględniający opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.    

 

 
 

Powiązane artykuły

 

Druga połowa XVI wieku

Druga połowa XVI wieku, a przede wszystkim interesujący nas okres panowania ostatniego Jagiellona – Zygmunta Augusta – to okres dominacji wojsk zaciężnych, co przekładało się na konieczność......
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.