Biogram Postaci z tego okresu
 Antoni Władysław Szandlerowski     

Antoni Władysław Szandlerowski  

 
 
Biogram został opublikowany w XLVI tomie Polskiego Słownika Biograficznego w latach 2009-2010.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Szandlerowski Antoni Władysław, pseud. i krypt.: Antoni Ziemic, Artur Ginter, W. Ginter, Autor Parakleta, Veritas sum, Władysław Poświat (1878–1911), ksiądz, dramaturg, poeta.

Ur. 11 I w Machorach (pow. opoczyński), był synem Karola i Scholastyki z Opalskich, miał siostry: Karolinę (1880–1945), żonę Sylwestra Schesza (Sesza), mieszkającą w Warszawie, oraz Bronisławę (1883–1920), po mężu Wróblewską.

W l. 1888–96 uczył się S. w gimnazjum w Warszawie. W r. 1896 wstąpił do seminarium duchownego archidiec. warszawskiej; w r. 1898 studiował teologię w Rzymie. Po ukończeniu seminarium warszawskiego został w r. 1901 wyświęcony na księdza i skierowany na wikariat w pow. łódzkim (w Mileszkach i Chojnach). Następnie od r. 1903 był wikarym w paraf. Świętego Krzyża w Łodzi; t.r. podjął współpracę z łódzkim dziennikiem „Rozwój”. Napisał w tym czasie dramat psychologiczny Samson (fragment w: „Bluszcz” 1904 nr 2) i wystawił go 21 V 1904 w łódzkim teatrze «Victoria». Nadając historii starotestamentowego Samsona konwencję młodopolską z psychologicznym uwikłaniem bohatera, ginącego w obronie wiary, zapoczątkował swój cykl opowieści biblijnych, interpretowanych z perspektywy modernizmu katolickiego. Zapewne podczas przygotowań do wystawienia tej sztuki poznał Stanisława Przybyszewskiego. W r. 1905 został jako wikary przeniesiony do parafii w Kamieńczyku (pow. wyszkowski), a w r. 1906 kolejno do Żychlina (pow. kutnowski), Goszczyna (pow. grójecki) i Mąkolic koło Łodzi. Niechętnie traktowany przez władze kościelne, napisał zjadliwy paszkwil na warszawską kurię arcybiskupią Elenchus cleri alias choleri pro A.D. 1906, gdzie najdzie sprośne żywoty braci konsystorskiej ([b.m.w.] 1906), z krytycznymi portretami duchownych, oskarżonych o tendencyjność i brak kompetencji. Nakład broszury został przez Kurię w całości wykupiony i zniszczony. W jednym z kół charytatywnych w Warszawie S. poznał w tym czasie neofitkę Helenę Beatus, żonę warszawskiego przedsiębiorcy pochodzenia żydowskiego, z którą połączyło go uczucie. Na konkurs łódzkiego Polskiego Tow. Teatralnego napisał t.r. poemat dramatyczny Maria z Magdali, zalecony przez sąd konkursowy do wystawienia w tamtejszym teatrze Mariana Gawalewicza (premiera odbyła się już po odejściu Gawalewicza z teatru, przed r. 1911). Tytułowa bohaterka, nawrócona pod wpływem cudów Jezusa z Nazaretu, porzuca swego kochanka Judasza z Kariotu, który w akcie zemsty wydaje Jezusa na śmierć. Dramat został wysoko oceniony przez Przybyszewskiego, który nazwał S-ego «jednym z najtęższych talentów w Polsce» (list z r. 1907, w: Helsztyński S., „Dobranoc miły książę”, W. 1971). Również w r. 1906 napisał S. drugi poemat dramatyczny Triumf (wyst. anonimowo 13 V t.r. w teatrze «Victoria», a 19 V 1907 w Warszawie); utrzymany w poetyce symbolizmu i zawierający elementy autobiograficzne, ukazywał dążenie jednostki do duchowego ideału i powszechnej doskonałości. Utwór ten otrzymał w maju 1907 pierwszą nagrodę na konkursie łódzkiego Polskiego Tow. Teatralnego. Kontynuacją Triumfu był, pochodzący także z r. 1906, poemat dramatyczny Paraklet (wyst. w tym czasie w Łodzi, wyd. W. 1909 [1908]); ukazując spotkanie dwojga ludzi w perspektywie eschatologicznej, przeciwstawiał S. wszechmocy Boga-Jahwe współczującą miłość Chrystusa i jego solidarność z człowiekiem.

W r. 1907 władze kościelne dwukrotnie przenosiły S-ego: najpierw do parafii w Kampinosie koło Błonia, a niebawem do parafii w Pustelniku koło Warszawy. T.r. opublikował S. tomik poetycki Sąd wam niosę (W.); wiersze utrzymane w metaforyce biblijnej i prometejskiej ukazywały relacje między jednostką a modernistycznie pojętym Bogiem. Od r. 1909 podróżował S. po Włoszech (w kwietniu t.r. był na Sycylii), a w towarzystwie Beatus i jej córki zwiedzał Francję. Do kraju wrócił w r. 1910 i w kwietniu t.r. objął parafię w Grochowie (pow. kutnowski). Rezultatem podróży była erudycyjna książka Rzym. Mozaika jako chrześcijańska sztuka bazylikowa. Studium archeologiczne (wyd. pośmiertne, W. 1911). Pisał w tym czasie poemat Raj (fragmenty w: „Tyg. Ilustr.” 1911 nr 9, 12, „Dzien. Chicagoski” 1911 nr 152), który miał przedstawiać pierwotną doskonałość utraconą przez człowieka w wyniku grzechu. Zmarł w Grochowie 8 I 1911, został pochowany 11 I w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie; na pogrzebie przemawiał Bolesław Szczęsny Herbaczewski („Słowo pożegnalne nad grobem Parakleta”, W. 1911).

W l. 1912–14 ukazały się w Warszawie czterotomowe Pisma S-ego (Poezje, Confiteor, Paraklet oraz Maria z Magdali i Triumf), opatrzone przedmową Józefa Jankowskiego. Niepublikowany wcześniej Confiteor był wyborem listów miłosnych do Beatus, zawierających mistyczne przesłanie o znaczeniu życia wewnętrznego i odrzuceniu praw moralnych narzuconych przez Kościół. W r. 1914 opublikowała Beatus (pod pseud. Melitta) książkę autobiograficzną pt. „Zachód”, odsłaniającą nieznane fragmenty biografii S-ego oraz ostatnie dni jego życia. Twórczość S-ego, utrzymana w stylistyce młodopolskiej i charakteryzująca się «namiętnym a jednocześnie wysublimowanym i uduchowionym erotyzmem przemieszanym ze swoistym mistycyzmem» (Hutnikiewicz A., „Młoda Polska”, W. 1996), cieszyła się współcześnie sporym zainteresowaniem. Przyciągało również uwagę krótkie, skandalizujące życie pisarza, wypełnione buntem przeciw hierarchii kościelnej i miłością do kobiety. W ocenie ks. Jana Gnatowskiego był S. «gorszycielem ludu» („Wiara” 1908 nr 28), zarazem jednak «chrześcijaninem o duszy wierzącej głęboko i artystą o wyobraźni nadmiernie wybujałej» („Przegl. Katol.” 1911 nr 3); Stanisław Bończa uważał go za «bluźniercę» (tamże 1908 nr 20). Wg Edwarda Kozikowskiego «nie było w nim nic z obłudy [...] był człowiekiem niepospolitym, pełnym polotu i o wielkiej głębi wewnętrznej» („Łódź i pióro”, Ł. 1972). Twórczość dramatopisarską S-ego zestawił Wilhelm Feldman z dorobkiem Stanisława Wyspiańskiego. Dla Juliana Krzyżanowskiego („Neoromantyzm polski”, Wr. 1980) «ekstaza jego dramatów wypłowiała doszczętnie», a Kazimierz Wyka uznał go za «patetycznego i grafomańskiego epigona» („Programy, syntezy i polemiki literackie okresu”, w: „Obraz liter. pol. XIX i XX w.”, S. 5, I). Twórczość S-ego uległa z czasem zapomnieniu.

 

Bibliogr. dramatu pol., II; Dawni pisarze polscy, W. 2003 IV; Nowy Korbut, XV; PSB (Herbaczewski Bolesław Szczęsny); Słown. pseudonimów, IV; – Biliński K., Literackie przejawy modernizmu katolickiego w Polsce. O twórczości Franciszka Statecznego, Antoniego Szandlerowskiego i Izydora Wysłoucha, Gd. 1994 (fot.); tenże, Modernizm katolicki w dramatach Antoniego Szandlerowskiego, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Prace Liter.” T. 32: 1992 nr 1459; Czachowski K., Obraz współczesnej literatury polskiej 1884–1933, Lw. 1934 II; Feldman W., Współczesna literatura polska 1864–1918, Kr. 1958 II; Helsztyński S., Abelard i Heloiza warszawskich Powązek, w: tenże, Meteory Młodej Polski, Kr. 1969 (fot.); tenże, Jeszcze o Abelardzie i Heloizie warszawskich Powązek, w: tenże, Dobranoc, miły książę, W. 1971; Jakiel E., Młodopolskie portrety biblijne. Wybrane zagadnienia i kreacje, Gd. 2007; Kaczmarek W., Złamane pieczęcie Księgi. Inspiracje biblijne w dramaturgii Młodej Polski, L. 1999; Kolińska K., Tajemnica pięknej alei. Mogiła w kwaterze 64, w: taż, Miłość, namiętność, zbrodnia, W. 2000; Kozikowski E., Antoni Szandlerowski, „Osnowa” 1970 (wiosna); tenże, Łódź i pióro, Ł. 1972; Krzyżanowski J., Neoromantyzm polski 1890–1918, Wr. 1971; Kuligowska-Korzeniewska A., Scena obiecana. Teatr polski w Łodzi 1844–1918, Ł. 1995; Lorentowicz J., Ku nowemu Bogu, „Liter. i Sztuka” 1908 nr 22; Timofiejew G., Poeta ze średniowiecznej ekstazy. W 25-lecie śmierci Antoniego Szandlerowskiego, „Kamena” 1937 nr 8; Trześniewski D., Dramat mistyczny Antoniego Szandlerowskiego, w: Dramat biblijny Młodej Polski, Red. E. Kruk, Wr. 1992; tenże, W stronę człowieka. Biblia w literaturze polskiej (1863–1918), L. 2005; – „Kur. Lub.” 1970 nr 35; – B. im. J. Piłsudskiego w Ł.: Stenogram z wieczoru poświęconego pamięci S-ego..., Łódź, 13 I 1962 (mszp.).

Krzysztof Biliński

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.