Biogram Postaci z tego okresu
 Dominik Medeksza      Fragment podpis Dominika Medekszy pod listem w kolekcji Listy do Józefa Zaremby (1772). Vol. 1 - w zbiorach Biblioteki Kórnickiej PAN - źródło kopii cyfrowej: Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa (wbc.poznan.pl).
Biogram został opublikowany w 1975 r. w XX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.


 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Medeksza Dominik h. Lis odmienny (ok. 1710–1783), podkomorzy kowieński, marszałek pow. kowieńskiego konfederacji barskiej. Pisał się z Proszcza, był synem Dominika, regenta grodzkiego kowieńskiego, i Eperyaszanki (ślub rodziców odbył się w r. 1697). Ojciec nabył od Zawiszów Żejmy. Prócz Żejm i Marciniszek w pow. kowieńskim Medekszowie mieli majątki w woj. trockim i wileńskim, mianowicie: Pogiermoń, Gabrieliszki, Narmojnie, Mimojnie i Rudziany. Należało do nich również starostwo skirstymońskie (do sejmu rozbiorowego) oraz królewszczyzna Dawkajnie. W r. 1733 jako miecznik i poseł kowieński podpisał elekcję Stanisława Leszczyńskiego i w l. 1734–5 w jego obronie prowadził, w stopniu pułkownika, partyzantkę na Litwie, wspólnie z wujem swym Antonim Eperyaszem. Zimą 1734/5 schronił się z nim do Mołdawii i z Brahy pod Chocimiem czynił czas jakiś wypady na Podole. Politycznie związał się z Janem Klemensem Branickim, a następnie z Radziwiłłami, ale uzależniony był od swych krewnych Zabiełłów, odgrywających przodującą rolę w pow. kowieńskim. Przy poparciu Radziwiłłów otrzymał (przed r. 1755) urząd podsędka ziemskiego pow. kowieńskiego. Dzięki swej obrotności i protekcji możnych zyskiwał na znaczeniu w pow. kowieńskim, gdzie z czasem reprezentował razem z synami «największą moc i siłę» (Kościałkowski). W burzliwych l. 1763–4, działając na rzecz Karola Radziwiłła, zwalczał stronników Czartoryskich w Kowieńszczyźnie, a w sąsiednim pow. wilkomierskim przez swych krewnych i powinowatych. Wysłał jednak do Warszawy dwóch starszych synów, którzy podpisali elekcję Stanisława Poniatowskiego. Na sejmiku przedkonwokacyjnym kowieńskim w r. 1764 został pułkownikiem konfederacji powiatowej i funkcję tę pełnił do r. 1766. Był już wówczas posesorem star. rajgrodzkiego. Sejm konwokacyjny powołał M-ę na lustratora dóbr królewskich i starostw w pow. kowieńskim. W konfederacji 1767 r. nie przyjął żadnej funkcji, ale jednemu z synów zezwolił na objęcie stanowiska konsyliarza pow. kowieńskiego. Na kowieńskim sejmiku sierpniowym «usilną starannością» przeforsował w instrukcji zmianę punktu o dysydentach, w kierunku ograniczenia ich uprawnień, zgodnie z postanowieniami konstytucji 1717 r. W poł. 1767 r. otrzymał, dzięki poparciu K. Radziwiłła, urząd podkomorzego kowieńskiego.
Pod wpływem Adama Krasińskiego, a z pomocą związanego z Zabiełłami Szymona Kossakowskiego, latem 1768 przygotowywał M. z trzema synami pow. kowieński do konfederacji. Zdradzony przez miejscowych dysydentów, schronił się z Janowa, głównego ośrodka przygotowań powstańczych, do pobliskich Milejgan, skąd walczył z podjazdami kozackimi, po czym, po nadejściu posiłków rosyjskich, zbiegł do Wiłkomierza i tu 13 VIII (a nie 23 VIII) na terenie obcego województwa zawiązał konfederację pow. kowieńskiego i został jej marszałkiem. Z myślą może o marszałkostwie generalnym litewskim, którym już w czerwcu łudził go A. Krasiński, M. wydał 15 VIII uniwersał, w którym wezwał do związku wszystkich obywateli W. Ks. Lit. i ich milicje nadworne. Dn. 6 IX stoczył potyczkę pod Wiłkomierzem, w dniu następnym rozbił wciągnięty w zasadzkę podjazd rosyjski pod Remigołą i zaraz potem pod Nowym Miastem w pow. upickim. Ze Stefanem Szwejkowskim, marszałkiem wiłkomierskim, dopomógł do zorganizowania konfederacji upickiej (24 IX). Rozproszeni pod Ejragołą, ze Szwejkowskim, Kossakowskim i Antonim Łopacińskim, marszałkiem upickim, opierali się jeszcze przez kilka tygodni w lasach litewskich. Następnie rozbici pod Wysoką Rudą koło Kalwarii, przeszli granicę pruską.
W ciągu zimy 1768/9 wchodził M. w Tylży w skład grupy ośmiu marszałków lit., którzy w marcu 1769 wyprawili do barzan, w imieniu całej prowincji, Onufrego Gniewomira Bęklewskiego, marszałka brzeskiego lit. Dn. 1 IX zebrali się w Reszlu na Warmii, 18 IX odbyli w opactwie oliwskim konferencję z rezydentem francuskim J. Gérardem, po czym M., uprzedzając swych towarzyszy, przybył w październiku do Cieszyna. W Białej uczestniczył 30 X przy ogłoszeniu Generalności i 9 XI jako przedstawiciel pow. kowieńskiego zaprzysiągł jej wierność. W Generalności M. podporządkował się, razem ze swym synem Adamem, początkowo interesom politycznym A. Krasińskiego, ale z czasem przeszedł do partii wesslowskiej. W jej imieniu w początkach sierpnia 1771 r. prowadził w Bielsku rozmowy z Dumouriezem. Dn. 31 VIII 1771 został powołany do Rady Wojskowej i poświęcał jej czas aż do upadku konfederacji. W połowie lipca 1772 opuścił Cieszyn. Przez szereg tygodni przebywał na Pomorzu w starostwie człuchowskim na łaskawym chlebie K. Radziwiłła, a następnie do lipca 1775 w Gdańsku (doniesienie A. Hussarzewskiego). Po sejmie 1776 r. M. związał się z obozem A. Tyzenhauza, podskarbiego lit., w nadziei na «protekcję i honory». W dalszym ciągu jednak świadczył na sejmikach usługi dla K. Radziwiłła, współpracującego wówczas ściśle z Tyzenhauzem. W r. 1779 wszedł do Komisji w sprawie ekonomii grodzieńskiej i olickiej. W poł. 1782 r. wycofał się z aktywnego życia ze względu na «wycieńczone zdrowie i wiek skołatany». Aż do r. 1780 mieszkał w Żejmach (które t. r. sprzedał bpowi J. Kossakowskiemu). Zmarł 2 III 1783.
M. był dwukrotnie żonaty: z Konstancją Zabiełłówną, marszałkówną kowieńską, poślubioną ok. r. 1740, a zmarłą przed r. 1758, i po raz drugi z Anną z Wilczewskich 1. v. Piotrowiczową (wdową po Franciszku, staroście rajgrodzkim), z którą nie miał dzieci. Z pierwszego małżeństwa miał córkę Mariannę, za Józefem Borewiczem, sędzią ziemskim kowieńskim, oraz 4 synów: Adama, rotmistrza w. lit., konsyliarza pow. kowieńskiego w konfederacji barskiej i członka Generalności, a później stolnika kowieńskiego, Józefa (zob.), Szymona, wyświęconego na księdza w r. 1768, proboszcza wiłkomierskiego, oraz Teodora (ur. 1747), wychowanka Szkoły Rycerskiej (1766–8), konfederata barskiego, poległego w końcu 1768 r. pod Wysoką Rudą.

Estreicher; Słownik Geogr., IX 495, X 677, XIV 760; Uruski; Uruski, Uzupełnienia i sprostowania, Cz. II, W. 1933 s. 43–4; Żychliński, VIII 310, 361, X 298, XII 135–6; – Konopczyński, Konfederacja barska; Kościałkowski S., Antoni Tyzenhauz, Londyn 1970 I; Michalski J., Schyłek konfederacji barskiej, Wr. 1970; Pułaski K., Szkice i poszukiwania historyczne, Kr. 1906 III 243, 245, Lw. 1909 IV; – Diariusz sejmu… 1778, W. 1779 s. 3, 186; Die allerneuesten und grausamsten Schicksale der Polnischen Dissidenten mit Inbegrif des Türkenkrieges, Hamburg 1769 s. 206–7, 209–10, 212–13, 272–3, 339; Elektorów poczet; Kossakowski J., Pamiętniki 1738–1788, W. 1891; Materiały do konfederacji barskiej, Lw. 1851 s. 217–25, 234, 260, 273; Matuszewicz M., Pamiętniki, W. 1876; Pièces relatives au mémoire, (Wyd. Wielhorski, Paryż 1770) s. 242–50; Płaca wojska i chleb zasłużonych… 1771, s. 37; Polityka i ustrój Generalności konfederacji barskiej, Arch. Kom. Hist., Kr. 1930 XIV; Vol. leg., VII 79, VIII 141; Z pamiętnika konfederatki księżnej Teofili z Jabłonowskich Sapieżyny, Kr. 1914; – „Thornische Wöchentliche Nachrichten” 1768 s. 304, 321, 327–8, 345, 392, 398; – AGAD: Arch. Radziwiłłów dz. V 9426, 9427, 9428, Arch. Roskie XIII 57, LIII 51, LXV 5 (korespondencja Medekszów), Zbiór Komierowskich 77/102, Arch. Zabiełłów rkp. 771 (rozliczenia pieniężne M-y), Zbiór z Suchej nr 21/31 s. 129, 139–43, nr 62/79 k. 45–6, 51–2, nr 345/441 s. 38, Księgi grodz. łęczyckie nr 244 B k. 45, ostrzeszowskie nr 15 k. 40; Arch. Państw. w Kr.: Arch. Potockich z Krzeszowic 147 p. 7, Zbiór Sanguszków 686 I s. 124; Arch. Państw. w Ł. : Zbiory Bartoszewiczów, Teki Wessla nr 134, 257; B. Czart.: rkp. nr 704, 836 s. 146, nr 837, nr 1724 s. 120; B. Jag.: rkp. 5970, B. Kórn.: Arch. Zaremby rkp. 2103, 2104, 2105, 2117, 2118, 2119; B. Ossol.: rkp.. 1409, 1410, 3030, 3035, 3213, 3382, 4585, 11860; B. PAN w Kr.: rkp. 318, 1145; B. Tow. Przyj. Nauk w Wil.: rkp. 94 (w odpisach autora).
                                                                                                                                                                                                                           Wacław Szczygielski

 

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.