Biogram Postaci z tego okresu
 Grzegorz Smólski      Grzegorz Smólski, wizerunek na podstawie fotografii z 1902 r.

Grzegorz Smólski  

 
 
1844-08-11 - 1911-12-03
Biogram został opublikowany w latach 1999-2000 w XXXIX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.

 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Smólski Grzegorz, krypt, i pseud.: G.S., Grzela z Waszkowic, Wojciech Gorazda (1844–1911), dziennikarz, publicysta, krajoznawca i etnograf. Ur. 11 VIII na Bukowinie we wsi Waszkowce (Waschkoutz, Vaškivci, Vǎşkǎuţi) nad Seretem, będącej posiadłością ojca Apolinarego.

S. uczył się zapewne w domu lub w pobliskim powiatowym Serecie, gdzie wówczas istniała szkoła z polskim językiem nauczania. Niejasne są okoliczności jego nauki gimnazjalnej. Biografowie są niezbyt dokładni: K. Sochaniewicz podał (bez wymienienia miejscowości) bardzo późną datę ukończenia nauki szkolnej, bo w r. 1868, a H.C. Kosel, nazwał S-ego (bez podania roku) «absolwentem gimnazjum we Lwowie». Brak jego nazwiska w spisie absolwentów Gimnazjum im. Franciszka Józefa I, można więc domyślać się, że było to Gimnazjum I Akademickie, bądź dominikańskie, oba z nauczaniem w języku niemieckim. Sochaniewicz wspomniał także, że S. odziedziczył rodzinny majątek, ale należąc do grona złotej młodzieży, roztrwonił go. Stąd wyniknęło później staranne ukrywanie przez S-ego danych z okresu młodości. Straciwszy majątek, musiał podjąć pracę zarobkową, w czym dopomogły mu posiadane zdolności pisarskie. Młodzieńczym debiutem S-ego była, wydana anonimowo nakładem własnym, komedia Ostatnie dziewosłęby (Lw. 1862). W l. 1863–4 współpracował z pismem dla ludu „Dzwonek”, w którym (pod pseud. Grzeli z Waszkowic) zamieścił kilkanaście opowiastek treści patriotycznej i obyczajowej, bajek oraz podań ludowych. Fakty te potwierdzają jego związki ze środowiskiem pisarskim we Lwowie, ale nie przesądzają o stałym tam jego pobycie. Bardziej prawdopodobne, że już wtedy osiedlił się w Czerniowcach, gdzie w r. 1869 był członkiem Wydz. Tow. Polskiego Bratniej Pomocy i Czytelni Polskiej oraz należał do wydawców tamtejszego dwutygodnika „Ogniwo” (1869). Ponadto wszedł w skład powstałego w Czerniowcach (29 VI 1869), złożonego z grona ziemian, duchowieństwa i inteligencji, «Komitetu Kazimierzowskiego», który wystosował protest przeciwko zbyt skromnemu programowi powtórnego pogrzebu Kazimierza Wielkiego w Krakowie, proponując odbycie go w 500-lecie śmierci (1870), jako uroczystości ogólnopolskiej. Jednak w końcu r. 1869 S. opuścił Czerniowce i jako korespondent lwowskiej „Gazety Narodowej” przeniósł się do Wiednia, gdzie pozostał do końca życia.

W r. akad. 1873/4 S. zapisał się na wydz. prawa uniw. wiedeńskiego, jednak po wysłuchaniu dwóch semestrów poniechał studiów. Natomiast drogą samouctwa zdobył wielką erudycję humanistyczną. Początkowo S. przesyłał z Wiednia do „Gazety Narodowej” (z którą był stale związany do r. 1883) telegraficzne relacje z przebiegu wojny francusko-pruskiej (1870/1). Od r. 1872 opracowywał też własny serwis informacyjny wydarzeń bieżących (hektografowaną „Korespondencję Wiedeńską”), którą rozsyłał redakcjom. Był bowiem, poza „Gazetą Narodową”, stałym współpracownikiem wielu pism: od r. 1878 wiedeńskiej „Neue Freie Presse”, kilku warszawskich (od r. 1880 „Gaz. Pol.”, od r. 1882 „Gaz. Warsz.” i „Kur. Warsz.”, od r. 1885 „Ateneum” oraz „Kłosów”), w l. 1883–97 petersburskiego „Kraju”, od r. 1884 „Gazety Polskiej” w Czerniowcach, krakowskich (od r. 1891 „Nowej Reformy”, od r. 1899 „Czasu”), poznańskich (od r. 1904 „Pracy”, od r. 1905 „Dzien. Pozn.”), od r. 1897 pisał do „Wieńca i Pszczółki”. W pracy dziennikarskiej S. relacjonował ważniejsze, bieżące wydarzenia polityczne (np. wizytę cesarską w Galicji w r. 1880, obchody 200-lecia odsieczy wiedeńskiej w Wiedniu i Krakowie – 1883, proces Kraszewskiego w Lipsku – 1884, zjazd cesarzy Austrii i Rosji w Kromieryżu – 1885, obchody stulecia Konstytucji 3 maja w Zurychu – 1891, inspekcyjną podróż premiera i ministra spraw wewnętrznych E. Kröbera po Galicji i Bukowinie – 1904), śledził uważnie działalność rządu i życie parlamentarne oraz rolę Koła Polskiego (Koło Polskie w świetle liczb, Kr. 1901), stosunki międzynarodowe, ukazywał, nieraz w sposób krytyczny, życie polityczne w Galicji (Lueger w Kołomyi. Opowieść wesoła, zaczerpnięta ze stosunków galicyjskich, P. 1905); przeprowadził też wiele wywiadów z czołowymi politykami, zwłaszcza słowiańskimi.

Równocześnie S. wykazywał wielką aktywność społeczną w polskim środowisku w Wiedniu. W czerwcu 1878, wraz z gronem tamtejszych działaczy pod protektoratem Franciszka Smolki, należał do założycieli oświatowo-samopomocowego Stow. Polskiego «Zgoda» w Wiedniu, wszedł w skład jego Wydziału i był jego pierwszym prezesem (ponownie w l. 1884–6). Współdziałał w staraniach o przyznanie praw językowych (polskiego i czeskiego) mieszkańcom Śląska Cieszyńskiego i Opawskiego; przywiózł w maju 1881 delegację czesko-polską do Wiednia i wystarał się jej o audiencję u władz. W efekcie tych zabiegów ukazało się wówczas odpowiednie rozporządzenie ministra sprawiedliwości A. Pražaka. Akcję tę opisał potem S. w broszurze (pod pseud. Wojciecha Gorazdy) pt. Silesiana. Z pamiętnika dziennikarza (Kr. 1896). W l. 1882–3 był zastępcą sekretarza wiedeńskiego Komitetu jubileuszowego dla uczczenia zwycięstwa Jana Sobieskiego i był delegatem z Wiednia (we wrześniu 1883) na uroczystościach krakowskich.

W listopadzie 1882 zainicjował S. w Wiedniu wydawanie tygodnika „Reform” (1882–3) o treści polityczno-gospodarczej i kulturalnej, do którego zaprosił poza miejscowymi (P. Twardowski, W. K. Zieliński, L. Feuerstein, M. Benedikt, K. Werner, E. Moosduft, W. Friedenstein, J. Mexner), wielu polskich pisarzy, dziennikarzy i tłumaczy (m.in. J. I. Kraszewskiego, A. Zippera, J. Lea i J. Michejdę), a także słoweńskich, czeskich, łużyckich, chorwackich i rosyjskich (jak F. S. Krauss, V. Dolenc, E. Jelinek, F. Hovorka, M. Hórnik, J. Tomić i in.), z uwagi na wprowadzony (od nr 6 z 10 XII 1882) stały dodatek do pisma pt. „Slavische Rundschau” zawierający, obok niemieckich przekładów literatury polskiej, również tłumaczenia z innych literatur słowiańskich, a także biografie pisarzy i polityków. Pismo poświęcało również wiele uwagi teatrowi, sztukom pięknym, muzyce oraz nauce.

S. był autorem ilustrowanych przewodników: Wiedeń i jego okolice oraz podróż Dunajem z Passau przez Linz, Wiedeń do Budapesztu i treściwy przegląd znaczniejszych miejsc kąpielowych (Wiedeń 1886, Wyd. nowe, tamże 1898, 1901); (fragmenty wyd. osobno pt. Pamiątki polskie i Polacy w Wiedniu oraz Życie wiedeńskie, oba – Wiedeń 1886), które doskonale informowały o historii, życiu kulturalnym i obyczajowym tamtejszej Polonii. Pisał o tym również w gruntownie ujętych artykułach („Dzien. Pozn.” 1906 nr 247, 265 292). Swym pasjom krajoznawczym i etnograficznym dał wyraz, opracowując w wersji polskiej i niemieckiej, dwa zeszyty (28 i 29) wydawnictwa seryjnego pt. Przewodnik ilustrowany po c.k. austr[iackich] kolejach państwowych na szlakach: Kraków–Sucha, Sucha–Żywiec–Zwardoń, Skawina–Oświęcim (Wiedeń [1893]) oraz Przewodnik […] na szlakach: Kraków–Tarnów, Kraków–Wieliczka, Tarnów–Stróże, Stróże– Nowy Sącz, Nowy Sącz–Muszyna–Krynica– Orłów, Sucha–Nowy Sącz (Wiedeń [1895]). Poza rozkładami jazdy zawierały informacje opatrzone fotografiami typów ludowych z okolic Krakowa, Żywca i górali tatrzańskich, autorstwa Ignacego Kriegera, Walerego Eljasza i Stanisława Bizańskiego oraz cenną treść krajoznawczo-etnograficzną w postaci opisów strojów, zajęć gospodarskich, zwyczajów, tańców i śpiewów ludowych.

Drugim głównym nurtem zainteresowań S-ego była historia. Starał się wyświetlić sprawę grobu króla Bolesława Śmiałego w Osjaku („Kraj” 1893 nr 23; „Przegl. Powsz.” T. 39: 1896), ogłaszał nadto (1890–3) artykuły na ten temat w „Dzienniku Poznańskim”, „Kraju” i lwowskim „Tygodniu”. Na łamach „Biblioteki Warszawskiej” omawiał dzieje protestantyzmu na Bukowinie (1906), osadnictwa niemieckiego w Galicji (1908), początki czasopiśmiennictwa polskiego (1910). Zajmował się także historią i etnografią ludności polskiej zamieszkałej na kresach zachodnich, północnych i południowych. Zbierał materiały, odbywając (1881–1902) częste podróże z Wiednia na Śląsk Górny i Cieszyński, Słowację, Węgry, Pomorze Zachodnie i Gdańskie, Warmię oraz Mazury. Interesowały go nadto ślady ludności słowiańskiej zamieszkałej kiedyś na terenach nad Renem i Łabą, także w późniejszej Austrii, Bawarii i Szwajcarii. Artykuły o tej tematyce ogłaszał w „Kraju” (1896–7), „Tygodniku Illustrowanym” (1899–1901), „Wędrowcu” (1901–2), „Bibliotece Warszawskiej” (1902–12), lwowskim „Ognisku” (1904), kijowskich „Kresach” (1906–7), „Dzienniku Poznańskim” (1906), „Pracy”, „Na ziemi naszej” (1909), „Przewodniku Naukowym i Literackim” (1910), w krakowskim „Świecie Słowiańskim” (1905–12) oraz w pismach etnograficznych i historycznych: „Wiśle” (1900–2), „Ludzie” (1902–11), „Ziemi” (1910–12). Prace historyczne o tematyce pomorskiej recenzował w „Przeglądzie Historycznym” (1909–10). W r. 1902 został członkiem Tow. Ludoznawczego we Lwowie; brał też udział w jego zjeździe, wygłaszając (Lwów, 10–11 VI 1905) dwa referaty: Spostrzeżenia i uwagi z podróży na Pomorzu i wyspie Rujnie oraz Ślady słowiańskie na ziemiach dawnej Recji i Windelicji. (Nowa teoria lechicka), ogłoszone w „Ludzie” (T. 11: 1905). Pisał o folklorze i gwarze góralskiej (Zagadki i łamigłówki górali polskich w Tatrach i Beskidach, „Lud” T. 17: 1911, Gwara tatrzańska i jej piśmiennictwo, „Bibl. Warsz.” 1911 t. 1–2). Pozostawił w rękopisie czterotomowy Słownik nazw miejscowych Śląska. Niemieckie przezwiska i słowiańskie nazwy miejscowości w obecnej pruskiej prowincji Śląsku, ukończony w r. 1902, który przekazał Akademii Umiejętności w Krakowie (B. PAN w Kr.: rkp. 2503). Badał także problem ludności niemieckiej w Galicji (Kolonie i stosunki niemieckie w Galicji, Kr. 1910).

Jako delegat wiedeński Tow. Dziennikarzy Polskich S. brał w l. 1898–1906 udział we wszystkich siedmiu zjazdach dziennikarzy słowiańskich; na VI zjeździe w Abbazji (16 V 1905) wszedł w skład Zarządu Związku Dziennikarzy Słowiańskich, w którym uczestniczył dożywotnio, a w l. 1908–10 był jego wiceprzewodniczącym. Relacje o pracach Związku zamieszczał w „Wędrowcu” (1901) oraz w „Dzienniku Poznańskim” (1902 nr 115, 117, 121, 1905 nr 113, 114, 116, 1906 nr 157, 196, 206, 209, 211). Ta ogromna aktywność zawodowa podkopała jego zdrowie. W trakcie przygotowywania relacji z obrad parlamentu S. zmarł nagle w Wiedniu 3 XII 1911. Został tam pochowany na cmentarzu Centralnym w grobowcu rodziny swej żony.

S. był żonaty z Pauliną z domu Steiner (1857–1912), potomstwa nie zostawił.

 

Estreicher w. XIX; Finkel, Bibliogr.; Gawełek, Bibliogr. ludoznawstwa; Hahn W., Bibhogr. bibliografij polskich do 1950 roku, Wyd. 3, Wr. 1966; Kołodziejczyk E., Bibliografia słowianoznawstwa polskiego, Kr. 1911; Wagnerowa H., Niedziela Z., Bibliografia słowianoznawstwa polskiego 1909–1918, Wr. 1989; Enc. Org. (1898–1904); Biographien der Wiener Künstler und Schriftsteller, Hrsg. v. H. C. Kosel, Wien 1902 I; Oracki, Słown. Warmii XIX i XX w.; Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w. – 1970 r., Wr. 1994–6 I–IV; Tatarowicz K., Katalog poloników periodycznych wydanych zagranicą do r. 1939. Zbiory Biblioteki Jagiellońskiej, Kr. 1961; Ruch. Kalendarz encyklopedyczny na r. 1887, W. 1887 s. 90; – Anculewicz Z., Grzegorza Smólskiego podróż do Liechtensteinu. Kartka z dziejów „Kuriera Warszawskiego”, w: Podróżujący Polacy w XIX i XX wieku, Pod red. N. Kasparka i A. Staniszewskiego, Olsztyn 1996 s. 131–7; Biedrzycki E., Historia Polaków na Bukowinie, Kr. 1973; Bieńkowski W., Der Anteil der Polen an der Wiener Presse in der zweiten Hälfte des 19. Jahrhunderts, „Zesz. Nauk. UJ” nr 887: Prace Hist. Z. 90: Studia Austro-Polonica Vol. 4: 1989 s. 20–30 (fot.); tenże, Grzegorz Smólski – zapomniany dziennikarz wiedeński, „Spraw. z Posiedzeń Komisji Nauk. PAN Oddz. w Krakowie” T. 39: 1995 fasc. 1 (druk.) 1996 s. 117–18; tenże, Wien und Krakau 1883. Die Feierlichkeiten zum 200-jährigen Jubiläum, „Zesz. Nauk. UJ” Nr 672: Prace Hist. Z. 75: Studia Austro-Polonica Vol. 3: 1983 s. 409–12; Bystroń J. S., Wstęp do ludoznawstwa polskiego, Wyd. 2, P. 1939; Dunin-Wąsowicz K., Czasopiśmiennictwo ludowe w Galicji, Wr. 1952; Dzieje folklorystyki polskiej 1864–1918, Pod red. H. Kapełuś i J. Krzyżanowskiego, W. 1982; Kucharski W. S., Polacy i Polonia w rdzennej Austrii w XIX i XX wieku, L. 1994; Sochaniewicz K., Ś.p. Grzegorz Smólski (1844–1911), „Lud” T. 17: 1911 s. 277–87 (tamże bibliogr. prac); Ziejka F., Złota legenda chłopów polskich, W. 1984; – B. Jag.: Koresp. J. I. Kraszewskiego, rkp. 6532 IV, Koresp. A. Zippera, rkp. 8949 III; B. PAN w Kr.: Duda F., Zbiór materiałów bibliograficznych, wypisów źródłowych, streszczeń i notat, rkp. 2610 (fot.); Universitätsarchiv Wien: Nationale (Gregor Ritter von Smolski, Jur. Fak.), Wintersemester 1873, Sommersemester 1874; Wiener Stadt- und Landesarchiv: Totenbeschauprotokolle, mikrofilm 884 (1911 Smolski Gregor).

Wiesław Bieńkowski

 

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.