Biogram Postaci z tego okresu
 Józef Władysław Szlenkier (Schlenker, Szlenker)      Józef Szlenkier, wizerunek na podstawie fotografii z 1887 r.

Józef Władysław Szlenkier (Schlenker, Szlenker)  

 
 
1844-05-17 - 1893-11-21
Biogram został opublikowany w XLVIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego w latach 2012-2013.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Szlenkier (Schlenker, Szlenker) Józef Władysław (1844–1893), uczestnik powstania styczniowego, zesłaniec, kupiec.

Ur. 17 V w Warszawie, był synem Franciszka Ksawerego (zob.) i Anny Marianny z Zelttów (1822–1846), córki Józefa, bławatnika, i Anny z Koehlerów. Miał dwóch braci: Franciszka Ksawerego (1843–1873, informacje w życiorysie ojca) oraz Ludwika (1845–1849). Braćmi stryjecznymi S-a byli Karol Jan (zob.) i Jan Józef (zob.) Szlenkierowie.

S. uczył się w gimnazjum w Warszawie. Ok. r. 1861 podjął studia rolnicze na uniw. w Lipsku. Na wieść o wybuchu powstania styczniowego wrócił w r. 1863 do Warszawy i wstąpił do Organizacji Miejskiej. Zapewne w marcu t.r. naczelnik m. Warszawy Stefan Bobrowski przydzielił go jako «agenta wojskowego» do komórki wywiadowczej przy Komisji (później Wydziale) Wojny; punktem kontaktowym był prawdopodobnie sklep ojca S-a przy ul. Senatorskiej 4. Zadaniem S-a było zbieranie informacji o zarządzeniach władz, ruchach i liczebności wojsk rosyjskich, zapasach broni i uzbrojeniu fortec. Konspiratorzy zdołali wykraść plany Cytadeli warszawskiej oraz fortec w Modlinie, Dęblinie i Brześciu Lit., a następnie przesłać je Władysławowi Czartoryskiemu do Paryża. Jesienią t.r. wstąpił S. do oddziału «Dzieci Warszawskie», dowodzonego przez Ludwika Żychlińskiego i pełnił w nim funkcję adiutanta Juliana Nadmillera. S. uczestniczył w potyczkach pod Rawą, a wkrótce potem pod Rzeżewem, gdzie 15 XII trafił do niewoli rosyjskiej. Dn. 18 VI 1864 został skazany na dziesięć lat ciężkich robót na Syberii, z pozbawieniem praw stanu i konfiskatą majątku (wg dokumentów Tymczasowej Komisji Śledczej skazano go na osiem lat ciężkich robót). Dn. 30 VI t.r. wyruszył wraz z innymi na zesłanie, ale zawrócono go z drogi, by złożył zeznania w sprawie zabójstwa pisarza Józefa Miniszewskiego i swych kontaktów z Nestorem Lauransem, komisarzem Wydz. Zarządzającego Prowincjami Litwy. Na Syberię wyruszył ponownie 26 XI.

Dn. 5 I 1865 dotarł S. do Tobolska, gdzie został osadzony w więzieniu razem z Pawłem Landowskim, naczelnikiem powstańczej żandarmerii. Dn. 17 III t.r. opuścił z nim Tobolsk, po czym prawdopodobnie w Tarze (gub. tobolska) udało się im zdobyć fałszywe dokumenty, dzięki którym znaleźli się w grupie zesłanych na osiedlenie w gub. tomskiej. Dn. 1 VIII przybyli do Tomska, skąd kilkanaście dni później podjęli próbę ucieczki; ujęci, zakuci w kajdany i wysłani w głąb Syberii, dotarli 18 IX do Krasnojarska (gub. jenisejska). S. cieszył się tu dużą swobodą, «bywał często w mieście, przyjmowano go w towarzystwie, przychodził na proszone wieczory» (L. Pantelejew). Podjął współpracę z polskimi i rosyjskimi zesłańcami, należącymi do spisku krasnojarsko-kańskiego, m.in. z Walentym Lewandowskim i N. A. Sierno-Sołowiewiczem, działaczem «Ziemli i Woli». Zaopatrywał zesłańców w środki materialne i fałszywe dokumenty, ułatwiając im w ten sposób ucieczki. Ponownie aresztowany, został wysłany 18 XII w partii zesłańców do Kańska. Udając chorego, trafił do szpitala więziennego, gdzie zamienił się dokumentami z zesłanym na osiedlenie Aleksandrem Korzonem, studentem Uniw. Kijowskiego. Pod koniec stycznia lub na początku lutego 1866 spiskowcy wysłali S-a do Aczyńska (gub. jenisejska) i Mariińska (gub. tomska), w celu rozszerzenia sprzysiężenia. Gdy S. pod nazwiskiem Korzon objeżdżał okręg krasnojarski, schwytano go we wsi Zamiatina. Uwięziony w Krasnojarsku, został skazany na dodatkowe piętnaście lat ciężkich robót. Dn. 3 VIII t.r. wysłano go pod strażą w kajdanach do Irkucka, w październiku do Aleksandrowska, a następnie do kopalni w Akatui. Na mocy ukazu z 25 V 1868 został zwolniony z ciężkich robót i przeniesiony na osiedlenie w Niżnieilimsku (okręg kireński); wg Szymona Tokarzewskiego przeniesiono go do Kireńska, ale «rzadko tam bywał».

Od 2 I 1870 przebywał S. jako osiedleniec w gub. irkuckiej. W maju r.n. otrzymał kategorię zesłanych na zamieszkanie, co umożliwiło mu pobyt w Irkucku i większą swobodę poruszania. W r. 1873 uzyskał formalne zezwolenie na tymczasowy pobyt w Irkucku; u tamtejszych władz wyrobił sobie szybko wysoką pozycję. Mimo przywrócenia mu w r. 1874 praw stanu i zezwolenia na zamieszkanie pod dozorem policji w Rosji europejskiej, pozostał w Irkucku i założył tam sklep p.n. Magazyn towarów warszawskich, w którym zatrudniał zesłańców. W interesach handlowych jeździł na jarmarki do Kaczugi (obwód irkucki) i Kiachty w pobliżu granicy chińskiej, a nawet do Jakucka; został też zaopatrzeniowcem Tow. Żeglugi Amurskiej. Zaliczono go do kupców drugiej gildii. W Irkucku prowadził dom otwarty, żył na wysokiej stopie, «karmił, poił, protegował», «opowiadaniami swoimi urozmaicał nasze wygnańcze zebrania wieczorne» (Tokarzewski); «posiadał ogładę towarzyską i wiele fantazji arystokratyczno-mieszczańskiej» („Wspomnienia z życia wygnańców…”). U Augusta Iwańskiego pobierał S. lekcje muzyki, a sam uczył języków obcych i prenumerował czasopismo angielskie „Illustrations”. Ożenił się ze Szkotką, Catheriną Campbell, uczącą języka angielskiego w domach rosyjskich urzędników.

Ok. r. 1874 odwiedził małżeństwo Szlenkierów podróżujący po Syberii George Forbes, profesor historii naturalnej uniw. w Glasgow; zaniepokojony złym stanem zdrowia swej rodaczki, zwrócił się do księcia Edynburga z prośbą o interwencję u cara Aleksandra II. Dn. 31 X 1875 car wyraził zgodę na wyjazd Szlenkierów do Warszawy. Przybyli tam w kwietniu 1876 i zamieszkali przy Alejach Jerozolimskich 23. S. jeszcze t.r. usiłował jednak wrócić na sześć miesięcy do Irkucka, na co już nie otrzymał zgody. Do r. 1878 pozostawał pod nadzorem policji. W r. 1881 zwrócił się o zgodę na stałe zamieszkanie w Moskwie, gdzie również prowadził interesy handlowe, lecz spotkał się z odmową; w związku z tym uskarżał się 23 IX t.r. w piśmie do ministra spraw wewnętrznych na utrudnianie realizacji jego przedsięwzięć. Wraz z żoną podpisał w r. 1887 adres byłych zesłańców dla proboszcza w Irkucku ks. Krzysztofa Szwernickiego z okazji 50-lecia jego pracy duszpasterskiej. W ostatnich latach życia S. stracił wzrok. Zamieszkał wtedy w domu braci stryjecznych, Karola i Jana Szlenkierów, przy ul. Leszno 73. Zmarł 21 XI 1893 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim.

W małżeństwie z Katarzyną (Catherine) Campbell S. nie miał dzieci.

S. jest bohaterem opowiadania Tokarzewskiego pt. „Historia czarnego lisa” z tomu „Zbieg. Wspomnienia z Sybiru” (W. 1913).

 

Dwie fot. w zbiorach A. Kręckiego, nr 4113/2413; Fot. opisana jako Aleksander Korzon, przedstawiająca mężczyznę w siermiędze podobnego do S-a, w Muz. WP w W.; – Chołodecki, Księga pamiątkowa, s. 377; Cmentarz Powązkowski, II (Schlenker, dot. matki S-a i jego brata, Ludwika); Łoza, Rodziny pol., I 139; PSB (Landowski Paweł); Powstanie styczniowe i zesłańcy syberyjscy. Katalog fotografii ze zbiorów Muzeum Historycznego m. st. Warszawy. Cz. II. Zesłańcy syberyjscy, Oprac. E. Kamińska, W. 2005 (fot., bibliogr.); Szulc, Cmentarz Ewangelicko-Augsburski, s. 540–1; – Budrewicz O., Sagi warszawskie czyli sensacyjne i powszednie, romantyczne i prozaiczne dzieje trzydziestu wielkich rodów warszawskich, W. 1975 (fot. s. 118); Janik M., Dzieje Polaków na Syberii, Kr. 1928; Lejkina-Svirskaja V. R., O charaktere vosstanija ssyl’nych Pol’jakov na Bajkale v 1866 g., „Istoričeskie zapiski” T. 72: 1962 s. 234–5; Mitina N. P., Iz istorii russko-pol’skich revolucionnych svjazej v Sibiri v 1864–1866 gg., w: Vosstanie 1863 g. i russko-pol’skie revolucionnye svjazi 60-godov, Red. V. D. Koroliuk, I. S. Miller, Moskva 1960; taż, Vo glubinie sibirskich rud, Moskva 1966; Niebelski E., Tunka. Syberyjskie losy księży powstańców 1863 roku, Wr. 2011; Oktabiński K., Śladami filantropów. Rzecz o rodzinie Szlenkierów i ich podwarszawskiej wilegiaturze w XIX i XX wieku, W. 2007; Ramotowska F., Rząd Narodowy Polski w latach 1863–1864, W. 1978; taż, Tajemne państwo polskie w powstaniu styczniowym, W. 1999; Russko-pol’skie revoljucionnye svjazi, Moskva 1963 II; Skok H., Polacy nad Bajkałem 1863–1883, W. 1974; Svjazi revoljucionerov Rossii i Pol’ši XIX – načala XX v., Moskva 1968; Śliwowska W., Syberia w życiu i pamięci Gieysztorów – zesłańców postyczniowych, W. 2000 s. 336 (bibliogr.); taż, Ucieczki z Sybiru, W. 2005 (fot., bibliogr.); Zieliński S., Bitwy i potyczki 1863–1864, Rapperswil 1913 s. 52; – Awejde, Zeznania; Czernik W., Pamiętniki weterana, Wil. 1917 s. 37; Dok. Wydz. Wojny; Dybowski B., Pamiętnik, Lw. 1930 s. 41; tenże, Wspomnienia z przeszłości półwiekowej, Lw. 1913 s. 39–43; Hoesick F., Dom rodzicielski, Kr. 1935 I 30, 43, 45–6; Iwański A. senior, Pamiętniki 1832–1876…, Oprac. W. Zawadzki, W. 1968; Janowski J. K., Pamiętniki o powstaniu styczniowym, W. 1925 I; Kartki z życia wygnańców polskich na Syberii, Kr. 1895 s. 55, 71–3, 75–6, 78–82; Lasocki W., Wspomnienia z mojego życia, T. 2. Na Syberii, Kr. 1934 (fot.); Lewandowski W., Pamiętnik pułkownika…, „Spraw. z Zarządu Muz. Narod. Pol. w Rapperswilu za r. 1908” (Paryż) 1909 s. 86; Pantelejev L., Iz prošlogo pol’skoj ssylki v Sibiri, „Sibirskie voprosy” 1910 nr 5 s. 3–18; tenże, Wspomnienia, Oprac. W. Zawadzki, W. Śliwowska, W. 1964; Roman Rogiński powstaniec 1863 r. Zeznania i wspomnienia, Oprac. S. Kieniewicz, W. 1983; Rossija pod nadzorom. Otčety III Otdielenija 1827–1869, Moskva 2006; Wspomnienia z życia wygnańców polskich na Syberii, Kr. 1886; Wystąpienie polskich katorżników na trakcie okołobajkalskim. Cztery relacje, Oprac. A. Brus, W. Śliwowska, W. 2007; – „Gaz. Pol.” (Żytomierz) 2011 nr 12 (344) (o rodzinie Szlenkierów); „Kalendarz Ewang.” 1969 s. 220; „Kur. Warsz.” 1893 nr 323 (nekrolog); „Literaturnoje nasledstvo” T. 62: 1955; „Stolica” 1971 nr z 13 VI; „Zesz. Wolskie” (W.) 2003 nr 5 s. 27; – AGAD: TKŻ, rkp. 4/1166 k. 398v, rkp. 4/1346 k. 623, rkp. 8 k. 46v–7, 127v–8, ZGP, rkp. 5/9 k. 167–8 (dot. brata S-a, Franciszka Ksawerego); AP m. stoł. W.: Zespół 161–20 (Akta paraf. rzymskokatol. św. Jana), nr 133 (metryka ur.), Zespół 181–63 (Akta paraf. ewangelicko-augsburskiej), nr 507 (akt zgonu); Gosudarstvennyj archiv Rossijskoj Federacii w Moskwie: F. 109, 1. ekspedycja, 1865 vol. 31 k. 204v, 540, 1866 vol. 8 k. 27, vol. 30 k. 36, vol. 38 cz. 3 k. 13v–14, 27–9, 74–80v, 82–2v, 84, 107v, 116v–17, 181, 186, 188, 194, 197–268 (mf. w AGAD, z. 4 s. 70 poz. 406), 1871 vol. 62 k. 415, 1876 vol. 16 cz. 1 k. 1; Lietuvos valstybės istorijos archyvas w Wil.: F. 1135 op. 8 spr. 32 (Pamiętnik Emila Dybowskiego); Rossijskij gosudarstvennyj istoričeskij archiv w Pet.: F. 1286 op. 34 vol. 1096 k. 38 (dot. brata S-a, Franciszka Ksawerego); – Informacje Stanisława Szlenkiera z W. (mater. rodzinne).

Anna Brus

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.