Lanckoroński Stanisław h. Zadora, zwany Marszałkowic z Brzezia, Lanckorony i Włodzisławia (zm. 1489), marszałek nadworny królewski. Był synem Mikołaja marszałka Królestwa Polskiego (zob.) i Felicji z rodu Lisów. Należał do stronnictwa królewskiego w okresie panowania Kazimierza Jagiellończyka i odegrał rolę jako dyplomata w dynastycznej polityce Jagiellonów w stosunku do Czech i Węgier. W maju 1468 r. został powołany przez króla w skład delegacji polskiej na dwór Jerzego z Podiebradów, którą odbył późną wiosną i latem n. r., razem z Jerzym Lubrańskim, w celu nakłonienia króla czeskiego (po ołomunieckiej elekcji Macieja Korwina), aby przeznaczył tron czeski Władysławowi Jagiellończykowi. Poselstwo będące jednym z ogniw w kolejnych pertraktacjach przyniosło pozytywny rezultat; L. był świadkiem okrzyknięcia królem przez szlachtę i możnowładców czeskich najstarszego syna polskiego władcy. Po objęciu tronu czeskiego przez Władysława Jagiellończyka (1471) brał L. czynny udział w militarnych zmaganiach o Morawy i Śląsk z Maciejem Korwinem (1474), werbował licznych zaciężnych. W r. 1475, jako kuchmistrz królewski, odprowadzał wraz z innymi do Bawarii królewnę Jadwigę, poślubioną przez Jerzego Bogatego Wittelsbacha, a w r. 1478 razem z Janem Długoszem, odbył poselstwo do Budy i Wyszegradu, gdzie doprowadzili do rozejmu z Korwinem. Od r. 1480 był marszałkiem nadwornym. W r. 1486 miała prawdopodobnie miejsce kolejna legacja L-ego. Znajdować się miał z Kallimachem i Rafałem Leszczyńskim (J. Garbacik) na dworze Habsburgów w poselstwie Kazimierza Jagiellończyka z okazji wyboru na króla rzymskiego Maksymiliana.
L. należał do najbogatszych możnowładców małopolskich, odziedziczywszy, wraz z bratem Janem, bogate królewszczyzny: Lanckoronę z zamkiem i 15 wsiami oraz Dobczyce z zamkiem i 11 wsiami; władali nadto rodowym dworzyszczem w Brzeziu i należącymi doń wsiami niedaleko Bochni. Posiadał L. bliżej nieokreślone sumy pieniężne zapisane przez króla na Oświęcimiu oraz prawo patronatu w oparciu o dawne rodowe fundacje kościelne nad tamtejszymi dwu parafiami, które za zgodą L-ego i jego brata Jana przekształcono w r. 1470 w jedną prepozyturę i mansjonarię. Służba na dworze i dalsze udzielanie pożyczek królowi zwielokrotniły zapisy królewskie na dobrach dobczyckich i lanckorońskich, przekształcając te królewszczyzny w wielkie jakby latyfundium Lanckorońskich. Włościami zarządzał L. razem z «niedzielnym» bratem Janem; prowadzili spory i zajazdy o dobra ziemskie z Kurozwęckimi w l. 1466–8, wspólnie potwierdzili w r. 1472 statut cechu szewców w Dobczycach oraz w r. 1482 dawny zapis 16 grzywien czynszu na wsi Prokocimiu dla polskiego kaznodziei przy kościele Św. Barbary w Krakowie, razem wreszcie zastawili w r. 1486 kilka wsi, m. in. Poniatowice i Wiśniową.
L. żył jeszcze 18 III 1489 r., ale zmarł wkrótce; tegoż marca wdowa po nim, Anna z Kurozwęk, córka Krzesława, kasztelana lubelskiego (zob.), pozwała Jana, brata zmarłego męża, o zwrot pożyczonych obrazów z relikwiami. L. pozostawił po sobie trzech synów: Mikołaja (zob.), Stanisława (zob.) i Przecława (zob.), oraz córki: Annę, żonę Feliksa Podlodowskiego z Zakrzewia, i Zofię, żonę Stanisława Konarskiego.
Boniecki; Dworzaczek, Genealogia; Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy; – Bobrzyński M., Smolka S., Jan Długosz, jego życie i stanowisko w piśmiennictwie, Kr. 1893 s. 145; Garbacik J., Kallimach jako dyplomata i polityk, Kr. 1948 s. 88; Papée F., Studia i szkice z czasów Kazimierza Jagiellończyka, W. 1907 s. 101–2, 137; Rozbiór krytyczny Annalium Poloniae Jana Długosza, Wr.–W.–Kr. 1965 II s. XLII; Zarewicz L., Lanckorona. Monografia historyczna, Kr. 1885 s. 18–9; – Cod. epist. saec. XV, III; Długosz, Historia, V; tenże, Liber benef., I, II; Kod. tyniecki; Liber quitantiarum regis Casimiri ab a. 1484 ad a. 1488, W. 1897, Teki Pawińskiego, II; Matricularum summ., I; Mon. Pol. Hist., V; Rachunki królewskie z l. 1471–2 i 1476–8; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 2683, 3653, 3913, 3927, 4055, 4171, 4289; – Arch. Państw. w Kr. (Oddz. na Wawelu): Dok. depoz. nr 64, Castr. Crac. 17 s. 889, 18 s. 1003, 19 s. 22, Terr. Crac. 152 s. 30.
Feliks Kiryk