INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Stanisław Orlik h. Nowina     

Stanisław Orlik h. Nowina  

 
 
Biogram został opublikowany w 1979 r. w XXIV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Orlik Stanisław h. Nowina (zm. 1559), pisarz polny koronny, potem żupnik ruski. Pochodził z dziedziczącej na Łaziskach w ziemi sandomierskiej (a nie – jak mylnie w literaturze – pochodzącej z Czech, a osiadłej na Śląsku w Łaziskach pod Wielkimi Strzelcami) rodziny, której członkowie pozostawali w służbie Zygmunta I. Był synem, być może, Mikołaja (zm. 1534), łożniczego królewskiego. Swoją karierę zaczął także od służby na dworze królewskim (gdy ją kończył w r. 1549, miał prawo do 8 koni). W r. 1532 dwukrotnie przydawano go do towarzyszenia przybyłym do Polski poselstwom tureckim (styczeń – marzec przy Janie Kierdeju, czerwiec – przy Mehmedzie begu). Wykorzystywano go także do pracy w skarbowości. W r. 1539 sporządził inwentarze starostw konińskiego i pyzdrskiego po śmierci ich posesora Stanisława Tomickiego, woj. kaliskiego. T. r. został pisarzem polnym kor. zatrzymując status dworzanina. Odprawił popisy wojska podolskiego w l. 1540, 1541 (Trembowla), 1543 (Międzyborze) i latem 1549. Ostatniego popisu nie ukończył, prawdopodobnie w związku z powierzeniem mu sprawy żup ruskich. Dn. 12 II 1550 otrzymał urząd żupnika ruskiego. Jednocześnie oddał mu król w administrację dobra w pow. drohobyckim i sanockim: Kołpiec, «Kołowicę», «Krzeskową», Łomiec, Hulicz i Dobrą wraz z dzierżawą wójtostwa w Soli i ceł drohobyckich i dolińskich. Nadal pełnił jednak i inne funkcje w ramach zarządu dóbr królewskich. W sierpniu 1552 spisał rewizję starostwa barskiego przy okazji zamiany tego starostwa przez królową Bonę z królem na Trembowlę. W maju 1553 był członkiem komisji do rozgraniczenia starostw lwowskiego i gródeckiego, t. r. w listopadzie, wraz z Rafałem Rokickim, sporządził inwentarz starostwa przemyskiego po śmierci jego posesora woj. krakowskiego Piotra Kmity.

W zamian za pożyczki udzielane Zygmuntowi Augustowi, w którego otoczeniu często przebywał, wyciągnął O. z udziału w zarządzie królewską domeną spore korzyści. W r. 1551 otrzymał zgodę na wykup cła i wójtostwo w Dolinie (na którym w r. 1553 dostał dożywocie dla żony i syna), czterech młynów (w Przemyślu, pod Solą i dwóch w Drohobyczu), w r. 1553 dostał konsens na wykup w ziemi przemyskiej królewszczyzn Konikowce, Niżankowice i «Taranowce», wraz z dożywociem, w r. 1554 – pozwolenie na wykupienie wójtostwa we wsi Czyków (star. przemyskie), w r. 1557 pozwolił mu król wykupić wieś Broniów w pow. żydaczowskim. T. r. kiedy przebywał w obozie królewskim koło Pienian, zapewniono mu prawo patronatu nad kościołem w Dolinie, a wreszcie w r. 1558 dostał pozwolenie na budowę nowego młyna w Przemyślu. O. zmarł w r. 1559. Został pochowany w kościele Św. Trójcy w Krakowie, w odrestaurowanej przez siebie kaplicy Zbawiciela (zwanej także Orlikowską). Wdowa ufundowała w niej okazały pomnik nagrobny (z postaciami: męża i własną) z czerwonego marmuru, dłuta Hieronima Canavesi.

Z zawartego ok. r. 1550 małżeństwa z Katarzyną, córką kaszt. połanieckiego Jana Komorowskiego (zob.), pozostawił O. synów Jana i Stanisława, którzy w l. 1566–8 byli studentami uniwersytetu padewskiego.

 

Rysunek nie istniejącego obecnie pomnika nagrobnego Orlików, w: Cerchowie, Pomniki Krakowa i „Roczn. Krak.” 20: 1926 s. 80; – Barycz H., Polacy na studiach w Rzymie, Kr. 1938; Kolankowski L., Roty koronne na Rusi i Podolu, „Ziemia Czerwieńska” R. 1: 1935; Pociecha W., Królowa Bona, P. 1949–58 II; Sucheni-Grabowska A., Monarchia dwu ostatnich Jagiellonów a ruch egzekucyjny, Wr. 1974; – Acta Tom., XIV, XVI; Akta grodz. i ziem., X; Księga radziecka miasta Drohobycza, Wyd. H. Polaczkówna, Lw. 1936; Mater. do hist. stosunków kult. w XVI w.; Matricularum summ., V 770, 772, 1569, 2038, 2039, 2237, 5091, 5092, 5101, 5107, 5646, 6407, 6408, 6409, 6790, 8858, 8859; – Pracownia Słownika Historyczno-Geograficznego Małopolski w Kr.: Materiały – hasło Łaziska; Informacje Anny Sucheni-Grabowskiej.

Halina Kowalska

 

 
 

Powiązane artykuły

 

Druga połowa XVI wieku

Druga połowa XVI wieku, a przede wszystkim interesujący nas okres panowania ostatniego Jagiellona – Zygmunta Augusta – to okres dominacji wojsk zaciężnych, co przekładało się na konieczność......
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.