Strzesz (Strzeżysław) (zm. po 1152), możnowładca.

Wiadomość o udziale S-a w założeniu opactwa premonstratensów w Brzesku (w ziemi krakowskiej) podała dopiero bulla papieża Eugeniusza IV z r. 1441 dla tegoż opactwa. Wymieniała ona fundatorów Strzeżysława i Wrocisława oraz dane przez nich uposażenie, samo Brzesko oraz wsie: Drwenia, Miodary, Gonów, Mniszów, Nękanowice, Hebdów, Szarbie i Górka. Fundację tę zaaprobował ks. Bolesław Kędzierzawy. Informacje bulli oparte były zapewne na zaginionym później dokumencie ratyfikacyjnym ks. Bolesława. Osiemnastowieczne katalogi opatów podały jako pierwszego z nich Wojsława (Wosolana), ustanowionego «circa annum 1149»; być może była to data fundacji opactwa. Z uwagi na wielkość nadania dla klasztoru lokuje się S-a i Wrocisława wśród ówczesnego możnowładztwa, utożsamiając Strzeżysława ze Strzeszem (S-em), a Wrocisława z Wrociszem; z wyjątkiem wiadomości fundacyjnej obydwaj występowali zawsze pod tą zdrobniałą formą imienia. Niejasny pozostaje związek rodzinny między S-em a drugim współfundatorem klasztoru w Brzesku – Wrocisławem (Wrociszem). W literaturze uważa się ich za braci (F. Piekosiński, W. Korta, J. Rajman), lub za osoby obce (W. Semkowicz, dla którego argumentem było występowanie obu tych imion w odmiennych rodach). Bulla Eugeniusza IV, jako źródło wtórne, nie wyjaśniła niestety, czy pierwotne uposażenie klasztoru było ich wspólną darowizną, czy też złączeniem dwóch odrębnych. W przypadku wspólnej darowizny należałoby uznać S-a i Wrocisława za braci majątkowo jeszcze nierozdzielonych. W przeciwnym razie możliwa jest inna forma pokrewieństwa między nimi lub nawet bliskie powinowactwo.

Najwcześniejszą wzmianką dotyczącą S-a jest jego wpis do Księgi brackiej opactwa NMP w Lubiniu, wśród osób wciągniętych ok. r. 1140, wyprzedzający nieco wpis ks. Bolesława Wysokiego. W r. 1152 lub 1153 był S. świadkiem dokumentu wielmoży Zbyluta, fundującego klasztor cystersów w Łeknie; zapisano go na pierwszym miejscu wśród komesów, po czterech świadkach duchownych, co oznacza, że piastował jakąś godność. Imię Strzesz występowało także wśród świadków dokumentu Bolesława Wysokiego, zakładającego klasztor cystersów w Lubiążu (1175), tym razem dopiero w środku testacji, po synu książęcym i pięciu innych wielmożach. Wiadomość mogła zatem odnosić się do S-a lub do jego syna – imiennika albo innego bliskiego krewnego z następnego już pokolenia. Ok. r. 1195 wpisał się bowiem do Księgi brackiej lubińskiej kolejny Strzesz, tuż przed wdową po ks. poznańskim Odonie, Wyszesławą. Przynależność do tego samego bractwa wskazuje na tradycję rodzinną, zwiększa więc prawdopodobieństwo filiacji między obu Strzeszami. W 1. poł. XIII w. występują następni Strzeszowie: podkomorzy księżnej opolskiej Wioli (zob.) oraz kolejno stolnik i cześnik krakowski, a wreszcie cześnik sandomierski (zob.). Ten ostatni używał postaci imienia Strzeszek, miał syna Budzisława; obydwa te miana łącznie wskazują na wczesnych Sulimów – ród międzydzielnicowy, posiadający dobra w Małopolsce, Wielkopolsce i ziemi łęczycko-sieradzkiej. Strzesz, syn Budziwoja, znany z r. 1220, był inną osobą.

Cetwiński M., Rycerstwo śląskie do końca XIII w. Biogramy i rodowody, Wr. 1982 s. 19–20; Kuraś S., Katalog opatów klasztoru premonstrateńskiego w Brzesku-Hebdowie 1179–1730, „Nasza Przeszłość” T. 9: 1959 s. 40–2; Piekosiński, Rycerstwo, II 274, III 668–70; Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., V (Brzesko-Chebdów); Urzędnicy, IV/1; – Bieniak J., Polska elita polityczna XII wieku, cz. III C, w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej, W. 1999 VIII 30–1; Deptuła C., O niektórych źródłach do historii zakonu premonstrateńskiego w Polsce w XII i XIII wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kośc.” T. 22: 1971 s. 196–203, 211; Korta W., Rozwój terytorialny wielkiej świeckiej własności feudalnej w Polsce do połowy XIII wieku, „Sobótka” R. 16: 1961 s. 543; Rajman J., Początki opactw norbertańskich w Strahowie i Brzesku, „Nasza Przeszłość” T. 78: 1992 s. 22–5; Semkowicz W., O początkach rodu Gerałtów i fundacji klasztoru norbertanów w Brzesku, „Mies. Herald.” T. 2: 1909 s. 20–1; – Bull. Pol., V; Kod. Mpol., IV; Kod. Śląska, I 55; Kod. Wpol., I 18; Kozłowska-Budkowa, Repertorium pol. dokumentów, nr 53 (data); Mon. Pol. Hist. (S. Nowa), IX/2 (Księga bracka i Nekrolog opactwa Panny Marii w Lubiniu).

Janusz Bieniak