Niemcy tracą po kolei wszystkie swoje zdobycze wojenne. W styczniu Armia Czerwona likwiduje po 900 dniach niemiecką blokadę Leningradu, w kwietniu wyzwala Odessę, w maju Sewastopol, w czerwcu rozpoczyna ofensywę na Białorusi, na początku lipca zajmuje Mińsk. Hitler traci kolejnych sojuszników. W marcu włoski ruch oporu dokonuje w Rzymie zamachu zabijając 33 SS-manów, w odwecie Niemcy rozstrzeliwują 335 Włochów i Żydów. W sierpniu król Rumunii Michał I wydaje rozkaz aresztowania pronazistowskiego premiera Iona Antonescu i wypowiada wojnę Niemcom, a wojska sowieckie zajmują Bukareszt. W końcu sierpnia zaczyna się powstanie na Słowacji, która na początku wojny była sojusznikiem Hitlera. We wrześniu ZSRR wypowiada wojnę Bułgarii, a komunistyczny bułgarski Front Ojczyźniany dokonuje przewrotu obalając proniemiecki rząd. W marcu w związku z próbami wycofania się Węgier z wojny Niemcy rozpoczynają okupację tego kraju. W październiku niemieckie wojska obalają przywódcę Węgier Miklósa Horthyego, który usiłował zawrzeć separatystyczny pokój z ZSRR, a głową państwa zostaje przywódca faszystowskiego ugrupowania strzałokrzyżowców. Jednak równocześnie powstaje w zajętym przez wojska sowieckie Debreczynie „tymczasowy rząd narodowy” Węgier, a jeszcze przed końcem roku Budapeszt zostaje oblężony przez wojska sowieckie.

Hitler ponosi kolejne klęski ale wychodzi cało z zamachów na swoje życie. Najsłynniejszego z tych zamachów dokonano 20 lipca w jego kwaterze w Kętrzynie. Była to przygotowana z rozmachem próba wojskowego zamachu stanu. O jego zasięgu świadczy choćby to, że po nieudanym zamachu aresztowano 7 tysięcy osób, a ponad 200 zostało skazanych na śmierć. Mimo klęsk frontowych determinacja nazistów nie słabnie i alianci ponoszą w walce z nimi wciąż ogromne straty. Tylko jednego dnia, 30 marca, ginie 545 lotników alianckich, a 152 trafia do niewoli w wyniku zestrzelenia 95 brytyjskich bombowców, biorących udział w nalocie na Norymbergę – jest to najtragiczniejsza akcja w historii brytyjskiego lotnictwa bombowego.

W tej wielkiej wojnie polscy żołnierze walczą na wielu frontach. We Włoszech przelewają krew pod Monte Cassino, które blokuje drogę na Rzym. Po wielu miesiącach walk o tę strategiczną górę w maju do szturmu ruszają oddziały 2. Korpusu, dowodzone przez gen. Władysława Andersa. Polacy zdobywają Monte Cassino, składając obficie ofiarę krwi. Ginie w tych walkach około tysiąca z nich, a blisko 3 tys. zostaje rannych. W lipcu oddziały korpusu wkraczają do Ankony, co ułatwia sprzymierzonym prowadzenie dalszych działań na Rimini i Linię Gotów. W sierpniu 3. Brygada Strzelców Karpackich uderza na wzgórza pod miastem Constanza i po trzydniowej bitwie rozbija niemiecką 278 Dywizję, osiągając linię rzeki Foglia i zajmując Pesaro, przełamując na swoim odcinku pierwszą Linię Gotów. W walkach nad Adriatykiem polski korpus traci 1358 żołnierzy i oficerów, którzy spoczną na cmentarzu w Loreto. Od października korpus walczy w niezwykle trudnych warunkach w Apeninie Emiliańskim, na południe od Bolonii. Zdobywa m.in. Santa Sofia, Predappio i Monte Grosso.

Dwa dni po zajęciu przez aliantów Rzymu, 6 czerwca rozpoczyna się największa operacja desantowa w historii – lądowanie w Normandii. W sierpniu 1. Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka bije się pod Falaise. Potem w ciągłych walkach z Wehrmachtem naciera w kierunku Belgii i Holandii. Wyzwala Ypres i Gandawę. W końcu października dzięki świetnemu manewrowi oskrzydlającemu, po ciężkich walkach, wyzwola Bredę, bez strat wśród ludności cywilnej.

We wrześniu rozpoczyna się największa operacja powietrzno-desantowa w historii wojen o kryptonimie „Market Garden”. Uczestniczy w niej 1. Samodzielna Brygada Spadochronowa gen. Stanisława Sosabowskiego. Dostaje on trudne zadanie zajęcia wraz z brytyjską 1. Dywizją Powietrznodesantową mostu na Renie. Część Brygady dociera pod Arnhem, ale większość ląduje w Driel na południowym brzegu Renu. W ciężkich walkach z Niemcami, próbuje ona forsować rzekę na gumowych łódkach, ale wszystkie one zostają zniszczone przez Niemców i jedynie kilkudziesięciu żołnierzy dociera na przeciwny brzeg. Sosabowski ostro protestuje przeciw kolejnej próbie przeprawy, obawiając się dalszych bezsensowych strat. Razem ze swoją brygadą Sosabowski pozostaje w Holandii do października, a za bitwę pod Arnhem otrzymuje Krzyż Walecznych, ale w końcu roku w związku z konfliktem Brytyjczykami traci dowództwo swojej brygady.

W tym samym czasie na froncie wschodnim przelewa krew wojsko utworzone z Polaków pod kontrolą Stalina. Sowieckie służby pracują już intensywnie nad nowym reżimem dla przyszłej komunistycznej Polski. Na początku roku powstaje zdominowana przez komunistów podziemna Krajowa Rada Narodowa, której przewodniczącym zostaje agent NKWD Bolesław Bierut. Utworzona zostaje Armia Ludowa, jako zbrojne ramię komunistycznej Polskiej Partii Robotniczej. Naczelnym dowódcą AL zostaje gen. Michał Rola-Żymierski. AL traktuje jako wrogów nie tylko Niemców, ale czasem także żołnierzy Polski Podziemnej. Np. 4 maja w Owczarni na Lubelszczyźnie oddział AL rozbraja i morduje 18 partyzantów AK.  

Jednym z najtwardszych orzechów, który muszą rozgryźć komuniści, jest sprawa zbrodni katyńskiej. Sowieccy specjaliści od fałszowania historii ruszają do pracy. W styczniu zostaje powołana Komisja Nikołaja Burdenki, która po kilkunastu dniach publikuje raport, że winę za zbrodnię katyńską ponoszą Niemcy (to stanowisko będzie oficjalnie głoszone przez Moskwę i posłuszne jej władze PRL aż do schyłku systemu komunistycznego i rozpadu Związku Sowieckiego).

W marcu utworzona zostaje w Związku Sowieckim 1. Armia Polska, której dowódcą zostaje gen. Zygmunt Berling. We wrześniu osobistym rozkazem Stalina zostanie on odwołany ze stanowiska z niejasnych powodów (jedna z wersji mówi, że była to reakcja na podjęta przez Berlinga próbę pomocy dla Powstania Warszawskiego). Nowym dowódcą Armii Polskiej zostaje sowiecki gen. Władysław Korczyc (stary bolszewik, od rewolucji w Armii Czerwonej, uczestnik wojny z Polską w 1920 roku, który będzie pełnił swą misję wojskowo-polityczną w Polsce aż do 1954 roku, kiedy to zostanie wycofany do Moskwy).

Tymczasem na terenach II Rzeczypospolitej wciąż trwają barbarzyńskie masakry i represje wobec ludności polskiej i żydowskiej dokonywane przez oddziały hitlerowskie i UPA. Bogu ducha winni Polacy giną każdego dnia i każdej nocy. Od kul, siekier, wideł i wszelkich innych narzędzi. Cierpienia ludności polskiej przekraczają wszelkie wyobrażenia. Próby współdziałania armii podziemnej z wkraczającymi na tereny II RP siłami sowieckimi kończą się zwykle źle. W lipcu w ramach operacji „Ostra Brama” oddziały Armii Krajowej, w sile 15 tys. żołnierzy, walczą o Wilno razem z Armią Czerwoną. Po zakończeniu walk polskie oddziały zostają rozbrojone i internowane przez NKWD. W końcu lipca w ramach akcji „Burza” we Lwowie odziały AK wspierają zmotoryzowane oddziały Armii Czerwonej w wyzwalaniu miasta, ale po zakończeniu walk zostają rozbrojone, a ich dowódcy aresztowani. W tym samym czasie na Lubelszczyźnie oddziały AK samodzielnie wyzwalają: Bełżec, Kock, Lubartów, Poniatową, Szczebrzeszyn, Urzędów, Wąwolnicę i Zamość. Stalin nie ma jednak zamiaru współpracować z rządem wolnej Polski i tworzy swoje własne struktury władzy, złożone z uległych sobie polskich komunistów. W Moskwie powstaje 21 lipca Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego z Edwardem Osóbką-Morawskim na czele.  Zatwierdzony przez Stalina Manifest PKWN zostaje opublikowany nazajutrz. Równocześnie utworzony zostaje Resort Bezpieczeństwa Publicznego. 23 lipca wyzwolony zostaje obóz w Majdanku, na terenie którego Sowieci tworzą obóz filtracyjny dla żołnierzy AK i NSZ. W miesiąc później pierwszych 250 polskich oficerów wywiezionych zostaje z Majdanka do sowieckich łagrów w głębi ZSRR.

Kiedy 1 sierpnia wybucha powstanie w Warszawie, stworzony pod auspicjami Stalina PKWN zaczyna już rządzić po bolszewicku na terenach polskich zajętych przez Armię Czerwoną. Decyzja o wybuchu powstania została podjęta przez władze państwa podziemnego przy bardzo wielu niewiadomych, z których najważniejsze dotyczyły zachowania Hitlera i Stalina. Okazało się, że ich reakcje ułożyły się w najgorszą z możliwych kombinację z punktu widzenia interesów polskich. Stalin wstrzymał swoje natarcie, aby pozwolić hitlerowcom rozprawić się z powstaniem i unicestwić stolicę Polski, której od wojny w 1920 roku szczerze nienawidził i traktował jako symbol polskiej buty. Przez blisko pół roku Niemcy zbrodniczo mordują mieszkańców i niszczą Warszawę, a z przeciwnego brzegu Wisły przyglądają się temu sowieckie wojska. Tragiczny los stolicy Polski był tylko zapowiedzią tego jaka przyszłość czeka cały kraj pod nową okupacją. 

W sierpniu, kiedy w Warszawie trwają walki, PKWN wydaje dekret w sprawie powołania władz administracyjnych, przywracający przedwojenną strukturę organów administracji. Zawiera też z układy z Litwą, a potem z sowieckimi republikami Białorusi i Ukrainy, na mocy których dokonano przymusowych wysiedleń obywateli polskich narodowości polskiej i żydowskiej z obszarów wschodnich II RP,  które Stalin w wyniku wojny wcieli do ZSRR. PKWN wydaje też dekret o wprowadzeniu do obiegu prawnego środka płatniczego z napisem Narodowy Bank Polski, a 6 września dekret o reformie rolnej nacjonalizujący majątki powyżej 50 ha. W grudniu PKWN nacjonalizuje lasy. W październiku komuniści tworzą Milicję Obywatelską pod kierownictwem Franciszka Jóźwiaka a PKWN wydaje dekret o ochronie państwa. Sowiecka praworządność zaczyna więc niepodzielnie panować na terenach zajmowanych przez Armię Czerwoną.  

Po 63 dniach Powstania Warszawskiego, 2 października, Armia Krajowa zaprzestaje działań ofensywnych w stolicy i kapituluje. Ostatnie ćwierć miliona mieszkanców stolicy, którzy przetrwali walki i zbrodnie hitlerowskie, opuszcza misto wraz z ostatnimi oddziałami AK. W tydzień później Heinrich Himmler wydaje rozkaz całkowitego zburzenia stolicy Polski.

Jeszcze we wrześniu pod naciskiem Wielkiej Brytanii ze stanowiska Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych odwołany zostaje gen. Kazimierz Sosnkowski. Jego następcą zostaje gen. Tadeusz Komorowski "Bór", który jednak po upadku powstania trafia do niewoli niemieckiej. Jego obowiązki wykonuje więc gen. Władysław Anders. Stanowisko Komendanta Głównego AK obejmuje Leopold Okulicki. Premier emigracyjnego rządu Stanisław Mikołajczyk podaje się w listopadzie do dymisji, a jego miejsce zajmuje Tomasz Arciszewski.

Sylwester roku 1944 był jednym z najbardziej tragicznych w dziejach Polski. Tego dnia w Lublinie KRN powołuje w miejsce PKWN Rząd Tymczasowy RP z premierem Edwardem Osóbką-Morawskim i Władysławem Gomułką jako wicepremierem. Tej nocy oddziały UPA mordują kolejnych 150 Polaków w Uhryńkowcach koło Zaleszczyk.

Wojska sowieckie, które w tamtym roku wkroczyły do Polski, wycofają się z niej dopiero pół wieku później.  

 

Na fotografii:  Żołnierze 2 Korpusu Polskiego w trakcie posiłku w czasie walk pod Monte Cassino w maju 1944 r. Zdjęcie ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego.