W maju wchodzą w życie układy paryskie, co kończy okupację Niemiec Zachodnich, które stają się suwerennym krajem uznanym m.in. przez Stany Zjednoczone, Wielką Brytanię i Francję. Niemcy Zachodnie otrzymują prawo posiadania armii i zostają włączone do Paktu Północnoatlantyckiego. Zaraz potem, 14 maja, państwa z obozu sowieckiego zawierają w Pałacu Namiestnikowskim w Warszawie „Układ o przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej”, powołujący do życia polityczno-wojskową organizację przeciwną NATO. W imieniu rządu polskiego dokument podpisuje premier Józef Cyrankiewicz. Członkami Układu Warszawskiego (UW) zostają, poza ZSRS i Polską, także Czechosłowacja, Węgry, Rumunia, Bułgaria, Albania i Niemiecka Republika Demokratyczna. Niemcy zostają więc podzielone między dwa wrogie sobie bloki wojskowe. Zupełnie odmienny jest los okupowanej także po wojnie Austrii, która w tym samym czasie odzyskuje pełną państwową niepodległość za cenę neutralności. W dziesięć dni później ostatnie oddziały Armii Sowieckiej opuszczają Austrię.

Układ Warszawski tworzony z inspiracji sowieckiej ma na celu ujednolicenie polityki wojskowej Moskwy i zależnych od niej państw. Układ de facto sankcjonuje istniejące od wojny podporządkowanie Europy Środkowo-Wschodniej Związkowi Sowieckiemu. Powstaje oficjalna struktura umożliwiającą Moskwie kontrolę nad siłami zbrojnymi i polityką obronną państw członkowskich. Układ wchodzi w życie w czerwcu, gdy dokumenty ratyfikacyjne zostają złożone przez ostatnią z układających się stron, a w październiku zostaje zarejestrowany przez Sekretariat ONZ. Art. 7 Układu zabrania „udziału w jakichkolwiek koalicjach lub sojuszach i zawierania porozumień, których cele pozostają w sprzeczności z celami Układu”. Artykuł 9 mówi, że układ jest otwarty dla wszystkich „miłujących pokój państw, bez względu na ich ustrój”. Art. 11 deklaruje rozwiązanie organizacji „w przypadku utworzenia w Europie systemu bezpieczeństwa zbiorowego i zawarcia w tym celu Ogólnoeuropejskiego Układu o bezpieczeństwie zbiorowym”. Zgodnie z artykułem 11 Układ ma obowiązywać przez 30 lat (w 1985 roku jego ważność przedłużono o następne 20 lat, ale istniał do 1991 roku).

Wspólne dowództwo Układu Warszawskiego powstaje w Moskwie. Rolę Sztabu Zjednoczonych Sił Zbrojnych pełni X Zarząd Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Związku Sowieckiego, któremu podlegają sztaby armii poszczególnych państw członkowskich. Naczelny Dowódca Układu Warszawskiego jednocześnie pełni funkcję I Zastępcy Ministra Obrony ZSRS. Naczelnym dowódcą Zjednoczonych Sił Zbrojnych UW zostaje marszałek Związku Sowieckiego Iwan Koniew. Jego zastępcą jest zaś marszałek Związku Sowieckiego i marszałek Polski Konstanty Rokossowski, a po jego wyjeździe w 1956 do ZSRS, marszałek Polski Marian Spychalski. 

Układ Warszawski oficjalnie ma być sojuszem obronnym i przeciwwagą dla „imperialistycznego zagrożenia” ze strony NATO, ale jego doktryna wojenna opiera się na sowieckiej strategii prowadzenia działań wojennych w formie zmasowanych uderzeń rakietowo-jądrowych połączonych z błyskawicznym natarciem w skali strategicznej w celu opanowania terytorium przeciwnika i pozbawienia go możliwości kontynuowania wojny. Dopuszczano możliwość wykonania uprzedzających uderzeń jądrowych w sytuacji stwierdzenia zagrożenia niespodziewanym atakiem. Zgodnie z „Protokołem uzgodnień między Radami Ministrów ZSRR i PRL” podpisanym w Moskwie w październiku Siły Zbrojne PRL miały wydzielić ze swojego składu wojska operacyjne zorganizowane w tzw. Front Polski (Nadmorski) złożony z trzech armii ogólnowojskowych i armii lotniczej. Zadaniem tego frontu miała być osłona prawego skrzydła głównego zgrupowania uderzeniowego Armii Sowieckiej oraz osłona wybrzeża morskiego przed desantami sił NATO. Ludowe Wojsko Polskie miało więc odegrać istotną rolę w sowieckim wyzwalaniu zachodniej Europy spod władzy „kapitalistów i wyzyskiwaczy”.  

Społeczeństwo polskie w tym czasie ma też inne potrzeby, bo boryka się z ogromnymi codziennymi problemami i brakami w zaopatrzeniu w podstawowe produkty. Równocześnie rozkwita też życie kulturalne w kraju. W sztuce panuje niepodzielnie socrealizm. W kinach wyświetlany jest film „Pokolenie” Andrzeja Wajdy, według scenariusza Bohdana Czeszki, z Tadeuszem Łomnickim, Urszulą Modrzyńską, Tadeuszem Janczarem w roli głównej. Mimo, że zrealizowany w okresie stalinizmu z właściwym temu okresowi zafałszowaniem dziejów najnowszych, film zostaje doceniony w kraju i zagranicą, zapoczątkowując wielką karierę reżysera i zapowiadając narodziny polskiej szkoły filmowej.  

Rozwija się też w PRL mimo dominacji socrealizmu kultura wysoka. W lutym otwarty zostaje nowy gmach Filharmonii Narodowej w Warszawie, co połączono z inauguracją V Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina. Na czele Komitetu Wykonawczego, którego celem była organizacja konkursu, stał Jarosław Iwaszkiewicz.

Rozwijają się też nowoczesne środki masowego przekazu. W tym czasie działa w samej Warszawie 10 tys. odbiorników telewizyjnych. Z okazji Święta Pracy nadano pierwszą w historii transmisję spoza studia telewizyjnego – pokazano przebieg obchodów 1-majowych z warszawskiego Placu Defilad. Na święto Polski Ludowej 22 lipca otwarto w Warszawie Stadion Dziesięciolecia oraz Pałac Kultury i Nauki imienia Józefa Stalina, wszechobecny symbol „wiecznej przyjaźni” polsko-sowieckiej.

Na zdjęciu: sprzęt wojskowy sowieckiej produkcji z okresu powstania Układu Warszawskiego. Na pierwszym planie reflektor lotniskowy APM 90. W głębi widoczny śmigłowy samolot transportowy Ił-14. Są to eksponaty z Muzeum im. „Orła Białego” w Skarżysku-Kamiennej.  Fot. Tadeusz Święchowicz, 6.10.2018 r.