PONIŻSZY BIOGRAM ZOSTAŁ PRZYGOTOWANY W RAMACH PROGRAMU "NIEPODLEGŁA".             

Janina Amelia Prystorowa z domu Bakun, ps. Bohdanowa – ur. 26.07.1881 w Wołożynie. Ojciec Tadeusz Bakun, dzierżawca majątków Tyszkiewiczów, matka Paulina z domu Bohusz.

            W 1905 ukończyła gimnazjum w Kownie. Dalszą edukację odbywała na kursach A. Baranieckiego w Krakowie. W międzyczasie (1906) rozpoczęła działalność w Polskiej Partii Socjalistycznej i Organizacji Bojowej PPS, gdzie poznała swego przyszłego męża Aleksandra Prystora, ps. Bohdan. W 1908 roku wraz z mężem wzięła udział w słynnej akcji pod Bezdanami. W czasie jej organizacji poznała między innymi Aleksandrę Szczerbińską, późniejszą żonę Józefa Piłsudskiego z którą wspólnie zajmowała się obserwacją terenu działań i ewakuacją członków grupy bojowej. Do aresztowania w 1912 i osadzenia w Cytadeli warszawskiej pracowała jako nauczycielka.

            W czasie I wojny światowej przebywała na terenie Rosji najpierw w Orle gdzie z ramienia Towarzystwa Opieki nad Uciekinierami Polskimi zajmowała się uchodźcami wojennymi i więźniami, następnie w Petersburgu. W tym czasie nauczała języka polskiego. Po odzyskaniu niepodległości pracowała między innymi w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Członkini licznych organizacji społecznych i charytatywnych  „Towarzystwa Przyjaciół Inwalidów Wojennych”

            Od stycznia 1923 roku mieszkała w podwileńskim majątku Borki w gminie Mickuny, który w ramach nabył jej mąż. Po powrocie z Warszawy na Wileńszczyznę J. Prystorowa na przełomie lat 20- tych i 30 – tych koncentrowała się na działalności społecznej na rzecz ludności wiejskiej i dzieci i młodzieży i poprawy materialnego położenia pracujących kobiet. Realizowała w tym czasie ideę podniesienia stanu rolnictwa na ziemiach północno – wschodnich II Rzeczypospolitej, czego przykładem było zakładania przy indywidualnych gospodarstwach tzw. „sadów prystorowych”. Angażowała się również w popularną na Wileńszczyźnie akcję lniarską. W. 1931 roku została wybrana do rady gminnej w Mickunach. W rok później w miasteczku została założona „Szkoła powszechna im. Janiny Prystorowej”.

            W okresie sprawowania funkcji premiera przez A. Prystora (1931 - 1933) zainicjowała powstanie stowarzyszenia „Rodziny Urzędniczej”, którym w jej ocenie powinny kierować „z urzędu” małżonki Prezesów Rady Ministrów. W 1934 roku została odznaczona Krzyżem oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Poza tym była kawalerem Krzyża Niepodległości. W roku 1935 z okręgu Wilno - Święciany (Nr 47) zdobyła mandat poselski do Sejmu IV kadencji (1935 – 1938). W sejmie wchodziła w skład komisji: administracyjno – samorządowej; zdrowia publicznego i opieki społecznej i budżetowej. W lutym 1936 roku z poparciem Koła Rolników zgłosiła głośny projekt ustawy o uboju zwierząt gospodarskich w rzeźniach, który ograniczał tzw. ubój rytualny, która po uchwaleniu przez Sejm weszła w życie z dniem 1 stycznia 1937 roku. Swoje diety poselskie przekazywała na cele społeczne, przede wszystkim na rzecz Komitetu Towarzystwa Opieki nad Wsią Wileńską.

             Pod koniec roku 1937 przystąpiła do klubu parlamentarnego „Obozu Zjednoczenia Narodowego”, z którego jednak wystąpiła już w maju 1938 publikując na łamach wileńskiego „Słowa” szeroko komentowany list otwarty „Dlaczego wystąpiłam z Ozonu. W odpowiedzi gen. Skwarczyńskiemu”, w którym wypowiedziała się między innymi przeciw ograniczaniu roli parlamentu i dyscyplinowaniu posłów przez kierownictwo OZN. Była również sygnatariuszem utrzymanej w podobnym tonie tzw. „Deklaracji 13”, podpisanej przez parlamentarzystów skupionych wokół Walerego Sławka, z których część związana była ze środowiskiem „Jutra Pracy”. W wyborach do Sejmu V kadencji bezskutecznie starała się o poparcie swej kandydatury na posła w okręgu nr 1 na Żoliborzu.

            Po wybuchu II wojny światowej przebywała początkowo w Wilnie angażując się w pomoc dla najuboższych, a następnie w Kownie. Po zajęciu Litwy przez ZSRR w lipcu 1940 A. Prystor został aresztowany, zaś J. Prystorowa przedostała się do Warszawy, gdzie przebywała do upadku powstania warszawskiego. Po zakończeniu II wojny światowej pracowała m.in. w fabryce  Żyrardowie i administracji publicznej w Warszawie. W związku z brakiem możliwości udowodnienia śmierci męża zmarłego w więzieniu w Moskwie (VII 1941), początkowo została pozbawiona przez władze komunistyczne prawa do renty, którą przywrócono jej dopiero w roku 1956.  Zmarła 3 stycznia 1975 roku w szpitalu na Solcu w Warszawie.

 

Bibliografia:

Archiwum Senatu w Warszawie, „Teczka osobowa Aleksandra Prystora” [bsa], Pamiętnik Amelii Janiny Prystorowej zd. Bakun wdowy po sen. A. Prystorze, s. 1-9; Statut Stowarzyszenia „Rodzina Urzędnicza”, Warszawa 1932, s.n.; Piotrowski J., Aleksander Prystor 1874–1941. Zarys biografii politycznej, Wrocław 1994; Pobóg – Malinowski W., Akcja pod Bezdanami 26 września 1908, Warszawa 1933; Rożnowska – Feliksiakowa J., Prystorowa z Bakunów Amelia Janina, „Polski Słownik Bibliograficzny”, T. XXVIII:1984, z. 119, s. 635–636.

Prasa: „ABC”, nr nr 308A z 14 X 1938, s. 1; „Dzień Dobry”, nr 45 z 14 II 1936, s. 4; „Gazeta Polska”, nr 337 z 5 XII 1937, s. 2; „Głos Narodowy”, nr 35 z 2 V 1938, s. 1; „Kurier Wileński”, nr 147 z 1 VII 1932, s. 2; nr 309 z 11 XI 1934, s. 4; nr 314 z 15 XI 1935, s. 5; nr 108 z 21 IV 1938, s. 3–4;  nr 38 z 7 II 1938, s. 6; „Nowy Dziennik Narodowy”, nr 307 z 9 XI 1935, s. 8; „Polska Zbrojna”, nr 266 z 26 IX 1937, s. 3; „Robotnik, nr 202  z 30 V 1919, s. 3; „Słowo”, nr 140 z 23 V 1938, s. 1; „Wyzwolenie”, nr 41 z 14 IX 1930, s. 4.

Autor biogramu: Maciej Wojtacki. 

Biogram dofinansowany ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego Niepodległa na lata 2017-2021.